22 października 2025 roku w czasie wizyty w zakładach lotniczych Saab w Linköping prezydent Wołodymyr Zełenski oraz premier Szwecji Ulf Kristersson podpisali list intencyjny w sprawie zakupu od 100 do 150 myśliwców JAS-39 E/F Gripen. Wcześniej samolot ten był oceniany jako jedna z możliwych platform na jakie mogą zdecydować się Siły Powietrzne Ukrainy. Dla szwedzkiego przemysłu zbrojeniowego może to oznaczać największy w historii kontrakt, a także szansę na dalszy rozwój projektu Gripen. Należy przy tym zauważyć, że ewentualna umowa na zakup takiej liczby myśliwców może także spowodować problemy dla producenta.
Autor: Tomasz Zduńczyk
Myśliwiec JAS-39 Gripen
JAS-39 Gripen to myśliwiec wielozadaniowy 4 generacji produkcji szwedzkiej. Jest on produkowany w zakładach Saab w Linköping (region Östergötland, na południowy zachód od Sztokholmu). Samolot jest chwalony za swoją łatwość w obsłudze, dostosowanie do operowania z lotnisk polowych, relatywnie tani koszt zakupu i eksploatacji, a także integrację z najnowszymi zachodnimi systemami uzbrojenia, zarówno europejskimi jak i amerykańskimi. Obecnie wykorzystywane samoloty wersji JAS-39 C/D znajdują się na uzbrojeniu Sił Powietrznych Szwecji (ok.100), Czech (14), Węgier (12), Republiki Południowej Afryki (26) i Tajlandii (12).
Warto zauważyć, że Ukraina w liście intencyjnym wyraziła chęć zakupu od 100 do 150 myśliwców JAS-39 E/F, czyli najnowszej wersji tego myśliwca. Różni się ona w dość znaczący sposób od poprzednich wersji. Saab rozważał nawet swego czasu nadanie nowego nazewnictwa dla tej wersji maszyny, również ze względów promocyjnych, by podkreślić wprowadzone zmiany. Gripen E został oblatany 15 lipca 2017 roku. Jest on lekko większy od wersji C, posiada nowy mocniejszy silnik General Electric F414-GE-39E, a także może przenosić o 30% więcej paliwa.
Jeśli chodzi o uzbrojenie to w porównaniu do poprzednich wersji Gripen E może przenosić większą ilość uzbrojenia (aż do 7 pocisków powietrze-powietrze dalekiego zasięgu MBDA Meteor). Dysponuje on także nowym radarem Leonardo ES-05 Raven AESA, a także sensorami poszukiwania i śledzenia w podczerwieni Leonardo Skyward G. Gripen E również jest pierwszym samolotem myśliwskim w którym zastosowano radar AESA zamontowany na płycie obrotowej. Zgodnie z oficjalnymi informacjami zapewnia to kąt widzenia 140 stopni w zakresie 200 stopni wokół dziobu maszyny. Zastosowanie w myśliwcach Gripen E takiego rozwiązania miało już spowodować reakcję np. Rosjan, którzy starają się przeciwdziałać takiej innowacji poprzez zamontowanie radarów „policzkowych” w najnowszych myśliwcach Su-57. Jeśli chodzi o system Skyward G, to zgodnie z oficjalnym zapowiedziami Saab, zastosowanie takich rozwiązań ma pomóc w przeciwdziałaniu wykorzystaniu technologii stealth przez potencjalnego przeciwnika. Gripen E ma mieć także nowe komputery pokładowe, która mają być bardzo elastyczne, jeśli chodzi o możliwość aktualizacji oprogramowania. Pozwalają one też na szybkie dostosowanie go do wymagań pola walki, a nawet opracowanie przez użytkownika własnych rozwiązań w tej materii i zastosowania jej w zakupionych myśliwcach.
Dlaczego Ukraina zdecydowała się na zakup myśliwców JAS-39E Gripen?
Spotkanie z 22 października br. wydaje się być rozpoczęciem nowego etapu współpracy obronnej pomiędzy Szwecją a Ukrainą. Warto zauważyć, że jeszcze przed wojną Kijów wyrażał zainteresowanie możliwym zakupem myśliwców JAS-39 Gripen. Wskazuje na to dokument strategiczny z 2020 roku pt. „Wizja Sił Powietrznych 2035” (ukr. Візія Повітряних Сил 2035), gdzie przewidywano, że Siły Powietrzne Ukrainy zastąpią wiele typów samolotów produkcji radzieckiej (tj. MiG-29, Su-27, Su-24M, Su-24MR i Su-25) jednym samolotem wielozadaniowym generacji 4++ produkcji zagranicznej. I w tym momencie pojawia się wzmianka, że na przykład takimi maszynami mogą być JAS-39 E/F Gripen, F-16 Block 70/72 lub inne. Warto przy tym zaznaczyć, że komentujący podpisanie listu intencyjnego w Linköping Wołodymyr Zełenski stwierdził, że Ukraina w swojej strategii rozwoju sil powietrznych bierze pod uwagę trzy platformy – Gripena, F-16 oraz Dassault Rafale.
Ze swojej strony Sztokholm również wyrażał zainteresowanie przekazaniem Ukrainie myśliwców JAS-39 C/D Gripen, które miały odpowiedzieć na apele ukraińskich władz do ich zachodnich partnerów odnośnie dostaw nowoczesnych samolotów bojowych, które miałyby pozwolić na uzupełnienie strat w maszynach produkcji radzieckiej, a także wnieść jakościową zmianę na korzyść Kijowa. Jeszcze 25 maja 2023 minister obrony kraju Pål Jonsson poinformował w wywiadzie dla szwedzkiej telewizji TV4, że szwedzki rząd dyskutuje na temat rozpoczęcia szkolenia ukraińskich pilotów i zespołów naziemnych w obsłudze myśliwców Gripen. Jednocześnie zaznaczył on wtedy, że na razie nie przewiduje się przekazania Ukrainie samych maszyn, tłumacząc to potrzebami obronnymi Szwecji. Jednakże już latem 2023 roku Sztokholm podjął starania o utrzymanie w służbie swoich myśliwców JAS-39 C/D, które początkowo planowano kanibalizować dla uzyskania części zamiennych dla wprowadzanych Gripenów E.
Zgodnie z planem szwedzkiego rządu część samolotów do tego przeznaczonych miałaby być utrzymywana w stanie lotnym dla ewentualnego wysłania na Ukrainę. Jednocześnie Szwecja wyraziła zgodę na rozpoczęcie szkolenia ukraińskich pilotów w obsłudze myśliwców Gripen. Przy tym w październiku 2023 roku Jonsson znowu zaznaczył, że Sztokholm nie przekaże na razie maszyn Ukrainie. Stwierdził on, że ze względów bezpieczeństwa Szwecja będzie mogła tego dokonać dopiero po wejściu do NATO.
Po oficjalnym wstąpieniu Szwecji do NATO 7 marca 2024 roku, znowu została podniesiona kwestia przekazania myśliwców Gripen dla Ukrainy. W tamtym okresie Ukraina nawoływała do jak najszybszego przekazania samolotów bojowych zachodniej produkcji, które, według oficjalnych oświadczeń ukraińskich decydentów, mogłyby w sposób widoczny wywrzeć wpływ na przebieg wojny z Rosją. Najwięcej rozmów prowadzono wtedy na temat przekazania myśliwców F-16 AM/BM użytkowanych przez Holandię, Belgię czy Danię. Jak pod koniec maja 2024 zaznaczył Jonsson, partnerzy poprosili Szwecję, by wstrzymała się z planami wysłania Gripenów, by Ukraina mogła się skupić na przygotowaniach do przyjęcia pierwszych myśliwców F-16 AM/BM.
Obecnie jednak Ukraina dąży do zakupu najnowszej wersji Gripena ze względu na realizację założeń, zawartych w Wizji Sił Powietrznych 2035, oraz aktualnych potrzeb operacyjnych. Jak wskazują eksperci od wojskowości, inne samoloty generacji 4++, takie jak najnowsze wersje Dassault Rafale czy Eurofighter Typhoon są za drogie dla Kijowa, zarówno w cenie jednostkowej jak i w kosztach eksploatacji.
Jeśli chodzi o maszyny amerykańskie, to zarówno F-16 Block 70/72 wymaga droższej infrastruktury oraz bardziej dbałej konserwacji w celu zachowania jego zdolności bojowej. Wydawać się może także, że obecnie w Stanach Zjednoczonych nie ma także woli politycznej, by rozmawiać z Kijowem na temat zakupu najnowszej wersji F-16 czy przekazania kilku bądź kilkunastu sztuk w ramach pomocy wojskowej. Natomiast jeśli analizować przypadek najnowszego amerykańskiego myśliwca wielozadaniowego F-35, to przeszkodą może być zarówno cena jak i koszty utrzymania, a także niechęć Amerykanów do dzielenia się z Ukraińcami najnowszym sprzętem wojskowym, który mógłby wpaść w ręce Rosjan bądź dane którego dotyczące mogłyby dość łatwo zostać przekazane rosyjskiemu wywiadowi wojskowemu.
Jeśli natomiast chodzi o starsze typy maszyn takie jak F-16 AM/BM czy Mirage 2000-5 to nie są one maszynami perspektywicznymi, zwłaszcza dla sił powietrznych, które zakładają konieczność prowadzenia intensywnych operacji powietrznych w najbliższych latach, a takimi z pewnością są obecnie i najbliższym, możliwym do przewidzenia czasie, pozostaną Siły Powietrzne Ukrainy. Jeśli chodzi o zakup myśliwców JAS-39 E/F to eksperci wskazują, że jest to maszyna, która ma najlepiej z dostępnych na rynku odpowiadać na potrzeby Sil Powietrznych Ukrainy.
Jak podaje RUSI, jeden z urzędników NATO miał stwierdzić, że Gripen to najlepsza maszyna, która nie jest produkowana w technologii stealth. Rzecznik Sil Powietrznych Ukrainy Jurij Ihnat stwierdził, że za wyborem JAS-39 Gripen stoi jego korzystna cena, relatywnie niskie koszty eksploatacji, a także przystosowanie tego myśliwca do operowania z lotnisk polowych, co dla Ukraińców ma być szczególnie istotne. Część źródeł zauważa także, że Gripen jest w tym kontekście o wiele korzystniejszy niż inne zachodnie konstrukcje, które również mogą operować z drogowych odcinków lotniskowych (DOL) czy też innego rodzaju lotnisk polowych. Ponadto w porównaniu do konkurencyjnych modeli, Gripen ma być o wiele łatwiejszy w obsłudze dla zespołów naziemnych. Otóż, zgodnie z dostępnymi informacjami, do obsługi naziemnej myśliwca Gripen wystarczy 6 żołnierzy, w tym tylko jeden z nich musi być specjalnie przeszkolonym specjalistą. Pozostali mogą być zwykłymi poborowymi.
Takie przystosowanie jest związane ze szwedzką doktryną „wojny totalnej”, zgodnie z założeniami której w działaniach obronnych bierze udział cala populacja kraju. W związku z tym Siły Powietrzne również powinny mieć sprzęt przystosowany do obsługi przez szybko przeszkolonych poborowych, znajdujących się pod dowództwem bardziej doświadczonych specjalistów. Z perspektywy Ukrainy jest to niezwykle istotny szczegół, ponieważ ona również opiera się w dużej mierze na zmobilizowanych na czas wojny cywilach. Oczywiście zmniejsza to także koszty szkolenia personelu, co w przypadku ukraińskim również ma ogromne znaczenie.
Możliwe problemy związane z zakupem myśliwców JAS-39 E/F Gripen
W tym miejscu należy jeszcze raz podkreślić, że ewentualny kontrakt na zakup 100-150 myśliwców JAS-39 E/F Gripen będzie największym w historii szwedzkiego przemysłu zbrojeniowego. Oznacza to oczywiście zdobycie środków na kontynuację prac nad modernizacją Gripena bądź rozpoczęcie opracowywania nowej platformy. Ponadto pozwala to zakładom SAAB w Linköping na kontynuację produkcji myśliwców i utrzymanie miejsc pracy.
Jednocześnie obecne możliwości produkcyjne zakładów SAAB to od 20 do 30 myśliwców rocznie i to już przy założonym przez szwedzkiego producenta celu zwiększenia liczby produkowanych rocznie maszyn. Oznacza to, że w najlepszym wypadku realizacja dostaw myśliwców dla Ukrainy może zająć ok. 5 lat. Jest to bardzo optymistyczne założenie, ponieważ produkcja ponad 20 samolotów rocznie zależy od dostępności i terminowości dostaw podzespołów. Ponadto obecnie priorytetem dla Saab jest produkcja 60 już zamówionych JAS-39 E Gripen dla Szwecji oraz dokończenie zamówienia brazylijskiego, opiewającego na 36 maszyn. Dostawy dla Brazylii powinny być zakończone w 2027 roku, co powinno zwolnić część mocy produkcyjnych dla kontraktu ukraińskiego. To może przyspieszyć planowane przeniesienie produkcji części brazylijskich Gripenów do Brazylii, jednak obecnie ten plan napotyka opóźnienia.
Warto przy tym odwołać się do słów premiera Kristerssona, który stwierdził, że pierwsze maszyny mogą być dostarczone na Ukrainę w ciągu 3 lat. Ponadto on stwierdził, że cały kontrakt może rozciągnąć się na najbliższe 10-15 lat. Sam Zełenski stwierdził, że celem Ukrainy jest otrzymanie pierwszych maszyn już w przyszłym rokiem. W związku z wymienionymi wyżej możliwymi problemami produkcyjnymi związanymi z realizacją tak dużego kontraktu wydaje się najbardziej prawdopodobne, że na początku Kijów otrzyma JAS-39 w wersji C/D. Możliwie, że zostaną wykorzystane doświadczenia ze współpracy z Czechami i Węgrami, a więc wydzielenie w ramach leasingu kilkunastu myśliwców starszej wersji ze składu Szwedzkich Sil Powietrznych. W związku z planowanymi na najbliższe lata dostawami myśliwców F-35 i zakończeniem eksploatacji myśliwców JAS-39 przez Czechy, istnieje możliwość zwolnienia kilkunastu maszyn dla potrzeb ukraińskich, oczywiście po dokonaniu niezbędnych remontów i modernizacji. Wydaje się, że taką możliwość Sztokholm zakładał już wcześniej, stąd pochodząca jeszcze z 2023 roku decyzja o zakupie dodatkowych części zamiennych dla utrzymania w sprawności części, przeznaczonej dotąd do skanibalizowania floty maszyn w wersji C/D.
Jeśli chodzi o finansowanie zakupu tak dużej floty myśliwców, których cena jednostkowa jest szacowana na ok. 85 milionów dolarów, to zakłada się możliwość wykorzystania dla tego celu zamrożonych na Zachodzie rosyjskich aktywów. Jednak dotąd w tej sprawie nie została podjęta żadna decyzja. Komentarze polityków z obu stron również zdają się pomijać kwestie finansowe. Warto przy tym zaznaczyć, że na razie został podpisany tylko list intencyjny, a nie pełnoprawna umowa. Jeśli rzeczywiście do finansowania tego kontraktu będą użyte zamrożone rosyjskie aktywa, to z pewnością w najbliższych tygodniach zostaną podjęte szeroko zakrojone działania ukraińskiej dyplomacji mające doprowadzić do wydzielenia tych środków.
Źródła:
[1] Носальський Іван, Зеленський пояснив вибір Gripen для України і назвав терміни перших поставок, РБК-Україна, 2025, https://www.rbc.ua/rus/news/zelenskiy-poyasniv-vibir-gripen-ukrayini-1761142335.html
[2] Hunter Jamie, Sweden’s Bigger Badder Gripen Fighter Packs A Lot Of Punch In An Incredibly Efficient Package, The War Zone, 2021, https://www.twz.com/39081/swedens-bigger-badder-gripen-fighter-packs-a-lot-of-punch-in-an-incredibly-efficient-package
[3] Візія Повітряних Сил 2035, Міністерство Оборони України- Командування Повітряних Сил Збройних Сил України, 2020, s.26-27, https://shron1.chtyvo.org.ua/Ministerstvo_oborony_Ukrainy/Viziia_Povitrianykh_Syl_2035.pdf
[4] Baskar Pranav, What Are Gripen Fighter Jets and Why Does Ukraine Want Them?, The New York Times, 2025, https://www.nytimes.com/2025/10/22/world/europe/ukraine-gripen-fighter-jets-sweden-saab.html
[5] Trevithick Joseph, Ukrainian Fighter Pilots Will Get Training On Sweden’s JAS-39 Gripen, The War Zone, 2023, https://www.twz.com/ukrainian-fighter-pilots-will-get-training-on-swedens-jas-39-gripen
[6] Suciu Peter, Dassault Rafale: France Won’t Give Ukraine This Fighter Jet, The National Interest, 2024, https://nationalinterest.org/blog/buzz/dassault-rafale-france-wont-give-ukraine-fighter-jet-213205
[7] Ульяненко Валерій, Україна має намір закупити 120-150 новітніх шведських винищувачів Gripen E: деталі угоди, РБК-Україна, 2025, https://www.rbc.ua/rus/news/ukrayina-mae-namir-zakupiti-120-150-novitnih-1761140107.html
[8] Поліщук Валерій, Швеція відмовилася від планів щодо відправлення винищувачів Gripen в Україну, РБК-Україна, 2024, https://www.rbc.ua/rus/news/shvetsiya-vidmovilasya-vid-planiv-shchodo-1716894998.html#goog_rewarded
[9] Корж Антон, Оптимальніші за F-35: Ігнат пояснив, чому Gripen стали пріоритетом для України, РБК-Україна, 2025, https://www.rbc.ua/rus/news/optimalnishi-f-35-ignat-poyasniv-chomu-gripen-1761154030.html
[10] Bronk Justin, Reynolds Nick, Watling Jack, The Russian Air War and Ukrainian Requirements for Air Defence, RUSI for Defence and Security Studies, 2022, s.39-40, https://static.rusi.org/SR-Russian-Air-War-Ukraine-web-final.pdf
[11]Parken Oliver, Sweden Considering Donating JAS 39 Gripens To Ukraine: Report, The War Zone, 2023, https://www.twz.com/sweden-considering-donating-jas-39-gripens-to-ukraine-report
[12] Epstein Jake, Baker Sinead, Ukraine just got a whole lot closer to getting Gripen fighter jets built for battling Russia, Business Insider, 2025, https://www.businessinsider.com/ukraine-finally-on-track-for-gripen-fighters-ideal-against-russia-2025-10?IR=T
[13] Altman Howard, Sweden’s JAS-39 Gripen Fighters Still On The Table For Ukraine, The War Zone, 2024, https://www.twz.com/air/sweden-gripen-jas-39-fighters-still-on-the-table-for-ukraine