18 grudnia 2023 roku w Wilnie minister obrony Niemiec Boris Pistorius oraz jego litewski odpowiednik Arvydas Anušauskas podpisali tzw. mapę drogową w sprawie stałego rozmieszczenia na Litwie dwóch niemieckich batalionów. Chodzi o 122 Batalion Grenadierów Pancernych z Obeviechtach z Bawarii oraz 203 Batalion Pancerny z Augustdorfu Nadrenii Północnej-Westfalii. Mają one stanowić trzon 42 Brygady Bundeswehry, która zostanie sformowana już po rozmieszczeniu wyżej wspomnianych jednostek na Litwie. 

Autor: Tomasz Zduńczyk

Mają one posiadać na uzbrojeniu 44 czołgi Leopard 2A6/2A7V oraz 44 bojowe wozy piechoty Puma. Uzupełnieniem Brygady będzie 3 batalion, który według niemieckich planów ma być sformowany na podstawie batalionowej grupy bojowej NATO na Litwie. Zadanie zapewnienia infrastruktury niezbędnej do rozlokowania jednostki na terytorium kraju leży po stronie litewskiej, która już wcześniej podjęła pewne działania w tej kwestii. Chodzi m.in. o rozbudowę poligonu i miasteczka wojskowego w Podbrodziu w rejonie święciańskim (okręg wileński), który po zakończeniu prac ma mieć możliwośc pomieszczenia 2500 żołnierzy i 500 pracowników cywilnych oraz o realizację analogicznych projektów w Rokontyszkach na przedmieściach Wilna oraz w Pojurzu w rejonie szyłelskim (okręg tauroski). Jak wskazuje litewska prasa miasteczko wojskowe w Podbrodziu może być zaproponowane na miejsce stacjonowania dodatkowych sił sojuszniczych. W czerwcu 2023 minister Anušauskas poinformował, że zgodnie z ustawą o tymczasowej solidarności w zakresie infrastruktury wojskowej i mobilności wojskowej na lata 2023-2025, na wsparcie niemieckiej obecności wojskowej na Litwie może zostać przeznaczone nawet ok. 240 milionów euro. Jednakże część mediów podaje, że pododdziały 42 Brygady zostaną rozmieszczone w bazie w Rukłe w rejonie kowieńskim, gdzie obecnie stacjonuje batalionowa grupa bojowa NATO oraz w Rudnikach w rejonie wileńskim. Jednostka ma powstawać stopniowo – do końca 2024 ma zostać wyznaczony dowódca, sformowany sztab oraz rozmieszczona niewielka liczba żołnierzy. Całość Brygady ma znaleźć się na Litwie do końca 2027 roku.

W tym miejscu warto rozwinąć kwestie trzeciego batalionu, który według planów Federalnego Ministerstwa Obrony mieć charakter międzynarodowy i składać się także z pododdziałów norweskich i niderlandzkich, które obecnie tworzą wraz z Niemcami batalionową grupę bojową NATO na Litwie. Według mediów aktualnie trwają rozmowy z Norwegią i Niderlandami na temat udziału ich żołnierzy w planowanym formowaniu 42 Brygady. Warto przy tym zauważyć, że drugie z państw prowadzi od wielu lat działania mające na celu jak najgłębszą integrację niderlandzkich i niemieckich sił zbrojnych, zgodnie z podpisaną pod koniec 2022 Wizją Wspólnej Armii. W związku z tym można oczekiwać, że Niderlandy zaangażują się we wsparcie niemieckiej inicjatywy. W przypadku Norwegii również można spodziewać się zaangażowania Oslo w utworzenie 42 Brygady z batalionem międzynarodowym w jej składzie. Świadczy o tym bliska współpraca w sferze bezpieczeństwa z Niemcami o czym świadczy chociażby ostatnie zamówienie 54 czołgów Leopard 2A7NO oraz podpisana we wrześniu 2023 deklaracja o dalszym pogłębianiu pomiędzy oboma państwami współpracy w kwestiach bezpieczeństwa i obrony.

42 Brygada, która już w mediach otrzymała miano „Brygady Litewskiej“ ma według ministra Pistoriusa zostać rozmieszczona na Litwie w latach 2024-2027. Jednakże już pojawiają się głosy wśród niemieckiego establishmentu obrony, że przeprowadzenia tak szeroko zakrojonej operacji będzie w najbliższych latach bardzo utrudnione. Według „Der Spiegel“ inspektor niemieckich wojsk lądowych (Heer) gen. Alfonso Mais miał w wewnętrznym mailu do inspektora generalnego Bundeswehry gen. Carstena Breuera wyrazić zaniepokojenie, że utworzenie nowej jednostki na Litwie może pogorszyć i tak już niepewny stan wyposażenia niemieckiej armii. Według Maisa wszystkie kategorie materiałowe „od haubic do namiotów“ są dostępne jedynie w 60%, a sformowanie 42 Brygady jeszcze tą sytuację pogorszy. Dodatkowo oficer zaznaczył, że dodatkowy sprzęt potrzeby do utworzenia ww. jednostki nie został jeszcze uwzględniony w planowaniu wydatków Federalnego Ministerstwa Obrony. Niemiecka Agencja Prasowa na koniec 2023 donosiła, że nadal trwają prace nad ustaleniem potrzeb jednostki i kosztów jej rozmieszczenia i utrzymania na Litwie. W sprawie finansowania 42 Brygady wypowiedział się także zastępca sekretarza generalnego CSU Florian Hahn, który stwierdził, że dla przeprowadzenia operacji rozmieszczenia i utrzymania jednostki na Litwie będzie potrzebne dodatkowe 6 miliardów euro, których nie ma w obecnym budżecie. Przy okazji polityk podkreślił, że popiera samą ideę, ale obawia się również o problemy z odpowiednim wyposażeniem pododdziałów, które zostały przeznaczone do wysłania na Litwę, a także o to czy znajdą się chętni do służenia w tym kraju na stałe.

Jak wyżej wspomniano, wskazuje się również na problem z wyposażeniem jednostek, które mają wejść w skład 42 Brygady. 17 listopada 2023 w odpowiedzi na interpelację poselską Ingo Gädechensa, posła do Bundestagu z ramienia CDU i członka Komisji Finansowej niższej izby niemieckiego parlamentu, sekretarz stanu w Federalnym Ministerstwie Obrony Siemtje Möller poinformował, że 203 Batalion Pancerny powinien zostać pierwszym w wojskach lądowych, który zostanie przezbrojony w „najnowszy dostępny model czołgu podstawowego”. Przedstawiciel FMO stwierdził, że wymaga tego również to, że pododdział ten zostanie wysłany na Litwę. Oznacza to najprawdopodobniej planowane uzbrojenie jednostki w czołgi Leopard 2A7V. Obecnie 203 Batalion Pancerny jest wyposażony w czołgi Leopard 2A6 w liczbie 44 sztuk, ale warto zaznaczyć, że 18 maszyn przekazano Ukrainie. Warto przy tym zaznaczyć, że dostawy czołgów Leopard 2A7V zostały już zakończone. Jednocześnie nowsze modele czołgu Leopard 2: 2A7A1 (w latach 2024-2025 – 36 sztuk) oraz 2A8 (po 2026 – 18 sztuk) mają być dostarczone dopiero w ciągu następnych kilku lat. W przypadku stopniowego przezbrajania 203 Batalionu Pancernego na nowsze typy czołgu Leopard 2 może dojść do opóźnienia jego gotowości do wysłania na Litwę. Innym wyborem jest korzystanie z kilku modeli czołgu na raz, ale to może również może okazać się utrudnieniem w osiągnięciu przygotowania jednostki do wykonywania swoich zadań. Warto w tym miejscu przytoczyć słowa Ingo Gädechensa, który wspomniał o pierwszym z wariantów, czyli uzbrojenia jednostki w najnowsze Leopardy 2A8, mówiąc, że czołgi mające zastąpić te przekazane Ukrainie zostaną dostarczone dopiero w 2026, a do tego czasu niemieccy czołgiści będą szkolić się na symulatorach. W związku z tym polityk opozycji stwierdził, że albo minister Pistorius będzie musiał wstrzymać wysłanie batalionu na czas nieokreślony albo wysłać go bez sprzętu, co będzie kompromitacją w oczach Litwinów i innych sojuszników.

Warto także zwrócić uwagę na to, że 42 Brygada będzie operacyjnie podporządkowana niemieckiej 10 Dywizji Pancernej. Jest to tzw. Dywizja 2025, czyli jednostka, która jako pierwsza niemiecka dywizja ma być przygotowana do działań w ramach planowania obronnego NATO. Taka struktura może skomplikować łańcuch dowodzenia, zwłaszcza, że trzeci batalion 42 Brygady ma mieć charakter międzynarodowy. Na razie nie wiadomo jak będzie rozwiązany ten problem, ponieważ obecnie opiera się ona 2 dowództwach dywizji wielonarodowych: w Elblągu (MND North-East), Ādaži i Karup (MND North) oraz dowództwie Wielonarodowego Korpusu Północ-Wschód (MNC North-East) w Szczecinie.

W swoich wypowiedziach na temat 42 Brygady minister obrony Boris Pistorius cały czas podkreśla, że będzie ona miała charakter ochotniczy, ponieważ jej żołnierze będą na stałe stacjonować na Litwie. Jednocześnie dziennik Tagesschau w trakcie wywiadu z Pistoriusem miał przytoczyć dane, że tylko co 5 osoba byłaby skłonna do wyjazdu na Litwę. Minister odpowiedział, że trzeba być cierpliwym, a także zaznaczył, że kraj nad Niemnem i Wilią cieszy się dużą popularnością wśród niemieckich żołnierzy na co mają wpływ pozytywne doświadczenia ze służby w batalionowej grupie bojowej NATO (służy i pracuje w niej ok.1000 Niemców). Jednocześnie Federalne Ministerstwo Obrony rozpoczęło kampanię na rzecz zachęcenia żołnierzy do wyjazdu na Litwę. Według „Der Spiegel” ma to być prowadzone w oparciu o proponowanie dodatków zagranicznych w wysokości od 1500 do prawie 4000 euro, a także zapewnianie regularnych wyjazdów do Niemiec oraz inne ułatwienia w rozwoju kariery, a nawet obniżenie wieku emerytalnego. Mogą one być kuszące zwłaszcza dla młodych żołnierzy i oficerów. Warto jednocześnie zauważyć, że takie zachęty mogą zwiększyć,  nawet znacznie, koszty związane z rozmieszczeniem i utrzymaniem 42 Brygady. Również, w prawdopodobnie w celu zachęcenia żołnierzy, Boris Pistorius zaznaczył, że jego ministerstwo działa na rzecz rozmieszczenia jednostki w pobliżu Wilna i Kowna, czyli dwóch największych miast na Litwie.

Na Litwie sprawa rozmieszczenia na stałe niemieckiej Brygady jest traktowana priorytetowo. Litewskie Ministerstwo Obrony Narodowej podkreśla, że prowadzi szeroko zakrojone przygotowania dla doprowadzenia do dyslokacji niemieckich żołnierzy. Prezydent Litwy Gitanas Nausėda poinformował, że jego kraj będzie gotowy do przyjęcia niemieckiej brygady w 2026 roku, dodając przy tym, że czas nie gra na korzyść Wilna. Podobnie sprawę skomentował przewodniczący Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony litewskiego Sejmu Laurynas Kasčiūnas, który zaznaczył, że realizacja operacji przerzucenia i rozmieszczenia niemieckiej brygady zależy przede wszystkim od zachowania Niemiec. Stwierdził on, że kraj ten, podobnie jak Litwa, musi „odrobić pracę domową“ i nadrobić zaległości, które spowodował długi czas pokoju i stabilności. Warto przy tym zaznaczyć, że początkowe niezdecydowanie Niemiec przejawiające się w różnych komunikatach Berlina powodowało irytację i dezaprobatę polityków rządzącej na Litwie partii Związek Ojczyzny-Litewscy Chrześcijańscy Demokraci (TS-LKD). Jej przewodniczący i jednocześnie minister spraw zagranicznych Gabrielius Landsbergis, który kilkakrotnie krytykował działania Niemiec w tej sprawie.

Warto zauważyć, że w ciągu roku stanowisko Berlina kilkakrotnie ulegało zmianie. Była minister obrony Niemiec Christine Lambrecht zaznaczała, że Niemcy nie mogą sobie pozwolić na przerzucanie brygady w całości i na stałe na Litwę. Proponowała ona w zamian utrzymywanie jednej z niemieckich brygad w gotowości do przerzucenia jej w sytuacji kryzysowej w ciągu 10 dni oraz okresowego udziału jej pododdziałów w ćwiczeniach na terytorium kraju.  Jej następca i obecny minister obrony Boris Pistorius początkowo podtrzymywał to stanowisko. Powodowało to zwiększenie litewskich zabiegów na rzecz jego zmiany, a także krytykę ze strony części polityków takich jak Landsbergis czy Kasčiūnas, który stwierdził, że takie rozwiązanie może być tylko tymczasowe, dopóki Wilno nie będzie posiadać niezbędnej infrastruktury. Pod koniec 2023 doszło do wizyty prezydenta Litwy w Berlinie, gdzie doszło do jego spotkania  z kanclerzem Olafem Scholzem. Po jego zakończeniu, komentujący je dla litewskich mediow Nausėda mówił przede wszystkim o sprawie rozmieszczenia brygady co wskazuje jaką wagę przywiązują do niej Litwini. Prezydent podkreślił wtedy, że uzgodnił z niemieckim kanclerzem stopniowe rozmieszczanie brygady na Litwie, które związane byłoby z postępem rozbudowy odpowiedniej infrastruktury.

Sprawa rozmieszczenia niemieckiej brygady jest na Litwie wykorzystywana w kontekście zbliżających się wyborów prezydenckich i parlamentarnych, które odbędą się odpowiednio 12 maja i 13 października. Konserwatyści podejmowali starania, by przyśpieszyć operację przebazowania 42 Brygady do kraju, co mogłoby być wykorzystane w kampanii wyborczej jako duży sukces TS-LKD. Jednocześnie prowokacyjne wypowiedzi Landsbergisa są krytykowane przez przedstawicieli główną partię opozycyjną, która obecnie prowadzi w sondażach, czyli Litewską Partię Socjaldemokratyczną (LSDP), która utrzymuje dobre stosunki z niemiecką SPD. Politycy LSDP, w tym wiceprzewodnicząca Dovilė Šakalienė, wskazują, że komentarze Landsbergisa i innym polityków TS-LKD utrudniają dojście do porozumienia z Niemcami. Działania na tym polu wykorzystywane są również przez prezydenta Nausėdę, który pozytywnymi komentarzami odnośnie swojej wizyty w Niemczech w kwietniu 2023 starał się wyciszyć aferę jaka wybuchła po tym jak okazało się, że ukrył on fakt bycia w latach 80 członkiem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego przed wyborami prezydenckimi w 2019 roku. Jednocześnie przygotowuje się on do udziału w wyborach prezydenckich w 2024, w których według sondaży jest niekwestionowanym faworytem. Jego aktywność na arenie międzynarodowej z pewnością znacznie poprawia jego notowania.

Na koniec warto także zwrócić uwagę na ogólnie bliskie litewsko-niemieckie relacje w sferze obronnej. Może to być szczególnie istotne w przypadku litewskich planów rozbudowy Sił Zbrojnych. Zgodnie z zapowiedziami głównodowodzącego SZ Litwy Valdemarasa Rupšysa w planach jest sformowanie pierwszej litewskiej dywizji lądowej. Oznacza to m.in. utworzenie batalionu pancernego, który najprawdopodobniej będzie dysponować 54 czołgami podstawowymi. Wśród rozpatrywanych modeli są amerykańskie M1 Abrams, koreańskie K2 oraz niemieckie Leopard 2. Wielu komentatorów wskazuje, że najbardziej prawdopodobne jest wybranie niemieckiej oferty. Wskazuje na to przede wszystkim obecność wojskowa Niemiec na terytorium Litwy, chęć dalszego zacieśniania współpracy na tym polu wyraźnie sygnalizowana przez Wilno, a także doświadczenia w remoncie i obsłudze technicznej czołgów tego typu – na Litwie są remontowane czołgi Leopard 2 znajdujące się na wyposażeniu Sił Zbrojnych Ukrainy. Rozmieszczenie niemieckiej brygady może być kolejnym krokiem, który wzmocni pozycję niemieckiego czołgu w ewentualnym przetargu. Warto także wspomnieć, że Litwa dysponuje także samobieżnymi armatohaubicami Panzerhaubitze 2000 oraz wozami bojowymi Boxer (na Litwie nazywane Vilkas). Niezwykle ważne w tej sprawie było także spotkanie z 17 listopada 2023 roku premier kraju Ingridy Šimonytė z przedstawicielami Rheinmetall AG w sprawie możliwego wybudowania fabryki tej firmy na Litwie. Obie strony nie podały szczegółów na temat ustaleń. Sprawę skomentował również Laurynas Kasčiūnas, który stwierdził, że Rheinmetall jest zainteresowany rozwojem „pewnych zdolności obronnych”, a sama fabryka broni przyczyniłaby się do zwiększenia bezpieczeństwa litewskiego łańcucha dostaw. Ministerstwo Gospodarki i Innowacji wyliczyło, że rozmieszczenie niemieckiej brygady sprawi, że Niemcy wydadzą na Litwie ok. 70 milionów euro rocznie na towary, usługi i rekreację. MSZ tego kraju wyraził także nadzieję, że zwiększy to niemieckie inwestycje w obszarze nowych technologii i przybycia na Litwę nowych przedsiębiorstw.

Jak widać, niemiecka polityka wobec Litwy w obszarze obronności jest złożona i wielokierunkowa. Jednocześnie warto wspomnieć o tym, że rozmieszczenie dwóch niemieckich batalionów na terytorium kraju na stałe będzie wymagać dużo wysiłku od, cały czas, niedofinansowanej Bundeswehry. Ewentualne rozpoczęcie wycofywania się Niemiec z zobowiązań wobec Litwy może spowodować wzrost niezadowolenia w Wilnie, które nie będzie już tylko i wyłącznie domeną TS-LKD. To wszystko w przypadku rozpoczynającej się w najbliższych miesiącach kampanii wyborczej może oznaczać polityczne wykorzystywanie wciąż rozwojowej sprawy rozmieszczenia niemieckiej brygady na terytorium kraju. Premier Ingrida Šimonytė stwierdziła, że istnieje możliwość, że inny rząd przeznaczy środki wydzielone na rozmieszczenie niemieckiej brygady na inne cele, ale spotkało się to z szybką odpowiedzią byłego premiera, a obecnie posła z ramienia opozycyjnej LSDP Algirdasa Butkevičiusa, że takie działania byłyby zdradą interesów narodowych Litwy. Możliwe znaczne opóźnienia mogą zaszkodzić pozycji TS-LKD i jeszcze zwiększyć poparcie dla opozycyjnej LSDP. Jednocześnie Litwa nie ma aktualnie innej alternatywy, ponieważ to właśnie Niemcy są państwem ramowym w ramach Wysuniętej Obecności NATO. Warto zauważyć, że spory może budzić podporządkowanie 42 Brygady nie bezpośrednio ośrodkom dowodzenia Sojuszu w regionie, a niemieckiej 10 Dywizji Pancernej.

Także w Niemczech sprawa może zostać wykorzystana politycznie. Ewentualne porażka w realizacji tego ambitnego planu może również zaszkodzić ministrowi obrony Borisowi Pistoriusowi, który przedstawia go jako swój flagowy projekt. W związku z doniesieniami Bilda, że może on zastąpić Olafa Scholza na stanowisku kanclerza, ewentualne problemy, które pojawią się w najbliższych miesiącach, mogą bardzo zaszkodzić jego pozycji w partii i w społeczeństwie, a także wzmocnić CDU/CSU przed wyborami parlamentarnymi, które odbędą się w przyszłym, 2025 roku. Ujawnienie kolejnych niedoskonałości niemieckiego planu oraz braków Bundeswehry może również wpłynąć na politykę NATO i USA wobec tego kraju, ponieważ od dawna Berlin zaniedbuje swoje zobowiązania sojusznicze. Może to jeszcze bardziej obniżyć zaufanie co do jego działań na rzecz obronności. Będzie to także kompromitacja ogłoszonego przez Scholza na początku pełnoskalowej rosyjskiej inwazji na Ukrainę projektu Zeitenwende, który m.in. miał doprowadzić do znacznego wzmocnienia niemieckich zdolności obronnych. Być może jest za wcześnie, by całkowicie skreślać ten projekt, ale z pewnością komentarze niemieckich oficerów wskazujące, że obecnie Niemcy mogą mieć problem z wydzieleniem odpowiednich środków na wyposażenie i wysłanie dwóch batalionów na Litwę wskazują, że w przyszłości może dojść do znacznych opóźnień. Oznacza to także, że jest to przede wszystkim projekt polityczny mający poprawić wizerunek Niemiec wśród NATO-wskich sojuszników.