Maorysi, to rdzenna ludność Nowej Zelandii, posługująca się językiem Māori i stanowiąca jedną z najbardziej rozpoznawalnych kultur Polinezji. Według badań naukowych Maorysi wywodzą się z klanów Polinezyjczyków zamieszkujących wyspy wschodniej części Oceanu Spokojnego, m.in. Tahiti. Byli oni pierwszymi ludźmi, którzy dotarli do brzegów Nowej Zelandii. Zgodnie z legendą, przodkowie Māori przybyli na siedmiu wielkich łodziach żaglowych (waka). Każda z nich dała początek jednemu plemieniu. Dowódcą jednej z pierwszych łodzi miał być Kupe, który według podań odkrył Aotearoa, czyli „kraj długiej białej chmury”, jak Maorysi nazwali Nową Zelandię. Maorysi zajmowali się uprawą roślin, hodowlą i rybołówstwem. 

Znani byli również z bogatej kultury artystycznej – szczególnie w dziedzinie rzeźby, budownictwa i tatuażu (moko). W XIX wieku, po podboju Nowej Zelandii przez Brytyjczyków i podpisaniu Traktatu z Waitangi w 1840 r., Maorysi zaczęli stopniowo przyswajać elementy kultury europejskiej. Pomimo tego zachowali silne poczucie tożsamości i do dziś stanowią ważny filar współczesnej kultury nowozelandzkiej. Artykuł ten ma na celu Ukazanie historycznego kontekstu, wyzwań oraz osiągnięć kobiet Māori w sferze polityki.

Autor: Łucja Sendra 

Trudności i wyzwania

Partycypację polityczną kobiet Māori należy rozumieć jako ich uczestnictwo w instytucjach formalnych (np. partie polityczne, wybory, parlament) oraz procesach nieformalnych (ruchy społeczne, zarządzanie lokalne, aktywność w organizacjach iwi/hapū/whānau). W teorii równości politycznej samo formalne prawo do głosu nie wystarcza, ponieważ konieczne są mechanizmy wyrównujące szanse realne.

W kontekście Nowej Zelandii istnieje pewien zestaw rozwiązań instytucjonalnych korzystnych dla społeczności rdzennej (np. zarezerwowane miejsca w parlamencie, system proporcjonalny MMP), ale to, że instrumenty formalne istnieją, nie oznacza, iż kobiety Māori w pełni je wykorzystują lub mają równe szanse uczestnictwa.

Pierwszym rodzajem wyzwań jest dziedzictwo kolonializmu, które wciąż kształtuje relacje władzy, tożsamość i zasoby społeczności Maorysów. Utrata rangatiratanga (suwerenności, autonomii wewnętrznej) i tradycyjnych ról przywódczych spowodowała marginalizację społeczno-polityczną kobiet Māori. Z dokumentów rządowych wynika, iż utrata tradycyjnych ról decyzyjnych przyczyniła się do dyskryminacji w wielu sferach życia, czyli w zdrowiu, edukacji, mieszkaniowej, zatrudnieniu, co ogranicza podstawy dla zaangażowania politycznego kobiet należących do ludności rdzennej Nowej Zelandii. W literaturze feministycznej i rdzennych dyskursach mówi się o paradoksie: kobiety Maoryskie są podwójnie obciążone przez rasizm i seksizm, co wymaga analizy intersekcjonalnej (analizy przecięcia tożsamości) (Reilly).

Drugim czynnikiem jest nierówność społeczno-ekonomiczna, która osłabia możliwości angażowania się politycznie. Kobiety Māori częściej niż inne grupy doświadczają ubóstwa, nierówności dochodowych, niestabilności zatrudnienia, ograniczonego dostępu do zasobów materialnych, co osłabia ich kapitał kulturowy i polityczny. Reilly argumentuje, że ustawodawstwo dotyczące dyskryminacji w Nowej Zelandii ma trudności w radzeniu sobie z przypadkami dyskryminacji wielowymiarowej (np. ze względu na płeć i etniczność jednocześnie) i brakuje konkretnych mechanizmów wspierających, które wzmocniłyby uczestnictwo kobiet Māori w rynku pracy i w sferze publicznej. Problemy ekonomiczne oznaczają, że część rdzennych mieszkanek musi priorytetowo traktować kwestie przetrwania, co ogranicza czas, energię i zasoby, które można poświęcić na angażowanie się polityczne.

Barierą są struktury partyjne i procesy selekcji kandydatów, które często faworyzują mężczyzn lub osoby należące do dominujących grup etnicznych. W praktyce to partie polityczne decydują, kto zostaje wytypowany jako kandydat, a kto otrzyma środki kampanijne i wsparcie organizacyjne. Kobiety Māori mogą napotkać na bariery przy dostępie do szeregów partyjnych, gdy struktury partyjne nie uwzględniają realiów społeczności rdzennych.

Analiza udziału Maorysów w organach wyborczych wskazuje, że formalna reprezentatywność nie przekłada się automatycznie na wpływ polityczny, partie często marginalizują kwestie rdzennych społeczności, by nie zniechęcać większości wyborców spoza Māori. Co więcej, debata nad ustawą Foreshore and Seabed ujawniła ograniczenie wpływu ludności rdzennej w procedurach ustawodawczych, nawet przy obecności przedstawicieli Maorysów w parlamencie.

W wielu społecznościach Māori tradycyjne role płciowe i normy kulturowe mogą ograniczać oczekiwania w odniesieniu do ról politycznych kobiet. Z jednej strony istnieje presja na zachowanie tradycyjnych wzorców decyzyjnych i autorytetów męskich, z drugiej strony wiele kobiet z tradycyjnych społeczności Nowej Zelandii stara się reinterpretować lub rekonstruować role przywódcze w sposób zgodny z wartościami Māori (mana wahine – moc, zakres działania kobiet). W praktyce bywa, że kobiety Māori stają wobec sprzecznych oczekiwań – muszą działać w ramach struktur państwowych oczekiwanych przez społeczeństwo Pākehā, a równocześnie starać się zachować zgodność z wartościami swoich społeczności.

W tekstach popularnych i rozważaniach aktywistek przytacza się sytuacje, gdy rdzenne Nowozelandki krytykowane były przez własne społeczności za „przekroczenie” tradycyjnych granic albo przeciwnie, oskarżane przez instytucje państwowe, że działają „za bardzo Māori”. We wpisie o roli kobiet autochtonicznych Nowej Zelandii w kontekście kolonializmu wspomina się, że są one „uwikłane w sprzeczności kolonialnej rzeczywistości”, co oznacza konieczność poruszania się między różnymi systemami wartości i oczekiwań.

Trudnością jest deficyt kapitału społecznego i politycznego wśród kobiet Māori, który utrudnia budowanie sieci wsparcia, sojuszy i dostępu do zasobów. Polityka często opiera się na relacjach, patronatach, lobbingu i mechanizmach, które wymagają dostępu do zasobów finansowych, medialnych i edukacyjnych. Kobiety autochtoniczne mogą być słabiej reprezentowane w tych sieciach ze względu na historyczne marginalizacje, brak dostępu do wyższych stanowisk w hierarchiach partyjnych czy ograniczenia geograficzne (wiele społeczności Māori zamieszkuje regiony odległe od ośrodków władzy). Działalność w ruchach społecznych często stanowi alternatywę dla formalnej polityki, ale wejście z ruchu do instytucji formalnych bywa utrudnione. W relacji o udziale kobiet w polityce (Women Talking Politics) mówi się, że mimo dużej aktywności społecznej, wiele kobiet nie podejmuje kariery parlamentarnej, co częściowo wynika z braku wsparcia instytucjonalnego.

Innym czynnikiem jest problem reprezentacji symbolicznym a realnym: posiadanie kobiet Maoryskich w parlamencie czy ministerstwach nie gwarantuje, że ich głosy mają realny wpływ, ani że poruszane są tematy najbardziej palące dla społeczności Maorysów. Często kobiety Māori wchodzą do instytucji z koniecznością kompromisów, by utrzymać akceptację partyjną lub większościową, co bywa interpretowane jako „uspokajanie” żądań rdzennych grup. Xanthaki i O’Sullivan ostrzegają, że choć system MMP i dedykowane miejsca Māori zwiększają formalną reprezentację, istnieją ograniczenia co do realnego wpływu instytucjonalnego. Ponadto, instytucje państwowe i partie mogą ignorować lub marginalizować postulaty kobiet Māori, jeśli uważają, że są zbyt radykalne lub konfliktowe wobec linii politycznej partii dominującej.

Sukcesy

Objęcie przez Nanaię Mahutę stanowiska ministra spraw zagranicznych w rządzie Jacindy Ardern stanowiło symboliczny i społeczny przełom w dziejach Nowej Zelandii, ukazując postępującą transformację tego państwa w kierunku rzeczywistego pluralizmu kulturowego i równościowego modelu reprezentacji. Wydarzenie to nabrało szczególnego znaczenia, ponieważ Mahuta jako pierwsza kobieta Māori pełniąca funkcję ministra spraw zagranicznych, w widoczny sposób wprowadziła do przestrzeni międzynarodowej elementy dziedzictwa rdzennych mieszkańców. Jej tatuaż moko kauae, będący wyrazem genealogii, tożsamości i duchowego połączenia z przodkami, stał się znakiem włączenia tradycji Māori do oficjalnego dyskursu polityki zagranicznej państwa.

Sukces Mahuty można rozpatrywać jako rezultat długofalowego procesu demokratyzacji i dekolonizacji nowozelandzkiego życia publicznego. Jej kariera odzwierciedla zmiany, które zaszły w strukturach społecznych i instytucjonalnych kraju po reformach wyborczych z lat dziewięćdziesiątych, kiedy wprowadzono system proporcjonalny, umożliwiający większą reprezentację grup mniejszościowych, w tym rdzennych społeczności. Mahuta, zasiadająca w parlamencie od 1996 roku, konsekwentnie łączyła działalność legislacyjną z pracą na rzecz społeczności Māori, co zyskało uznanie zarówno wśród wyborców, jak i w strukturach Partii Pracy. Jej nominacja nie była jedynie gestem politycznym, lecz potwierdzeniem merytorycznej kompetencji oraz zdolności budowania dialogu międzykulturowego. Włączenie do gabinetu pięciu ministrów Māori, w tym Nanai Mahuty, stanowiło manifestację nowego paradygmatu reprezentacji, w którym polityka narodowa i tożsamość rdzennych ludów nie pozostają w opozycji, lecz mogą współistnieć w strukturze państwowej. Rząd Ardern w sposób konsekwentny promował model polityki inkluzywnej, w której wielokulturowość staje się nie tylko elementem społecznego obrazu kraju, lecz także czynnikiem kształtującym jego dyplomatyczną tożsamość.

Obecność Mahuty w przestrzeni międzynarodowej stała się wizualnym i symbolicznym potwierdzeniem, że współczesna Nowa Zelandia pragnie prezentować się jako państwo, które nie wstydzi się swego rdzennego dziedzictwa, lecz uczyniło z niego element siły i tożsamości. Po dekadach marginalizacji, utraty ziem i praw politycznych, pojawienie się kobiety Māori w jednym z kluczowych resortów państwa potwierdziło, że system demokratyczny Nowej Zelandii otworzył się na głosy, które przez długi czas pozostawały poza głównym nurtem. Moko kauae Mahuty w tym kontekście nie jest jedynie elementem etnicznego wizerunku, lecz symbolem odzyskania przestrzeni publicznej przez kulturę, która była przez wieki systemowo spychana na margines.

Źródła:

[1] M. Wilmshurst, A. J. Anderson, T. F. G. Higham, T. H. Worthy, Dating the late prehistoric dispersal of Polynesians to New Zealand using the commensal Pacific rat, Proceedings of the National Academy of Science, 105, 2008, s. 767.
[2] J. Lowe, Polynesian settlement of New Zealand and the impacts of volcanism on early Maori society: an update, [w:] D. J. Lowe (red.), Guidebook for Pre-conference North Island Field Trip A1 “Ashes and Issues” (28–30 November 2008), Australian and New Zealand 4th Joint Soils Conference, Massey University, Palmerston North (1–5 Dec. 2008), New Zealand Society of Soil Science, 2008, s. 142.
[3] Brooking, The History of New Zealand, Westport 2004, s. 53..
[4] New Zealand Ministry for Women, Wāhine Māori (rządowa strona poświęcona sytuacji kobiet Māori) https://www.women.govt.nz/wahine-maori – dostęp 15.10.2025.
[5] Reilly, Multiple discrimination and equality legislation in New Zealand: An intersectional perspective. Victoria University of Wellington Law Review, 42(4), 2011, s. 611.  Ibidem, s. 612.
[6] Xanthaki, D. O’Sullivan, Indigenous participation in parliamentary institutions: The Māori in New Zealand. Research Output, Charles Sturt University, 2010, s. 53.
[7] New Zealand Parliament, Foreshore and Seabed Act 2004 No 93, Parliamentary Counsel Office / Te Tari Tohutohu Pāremata, 2004.
[8] Xanthaki, D. O’Sullivan, Indigenous participation…, op. cit., s. 55.
[9] Mikaere, Māori Women: Caught in the Contradictions of a Colonised Reality, 25.08.2022, 
[10] E-TANGATA, https://e-tangata.co.nz/history/maori-women-caught-in-the-contradictions-of-a-colonised-reality/ – dostęp 16.10.2025.
[11] New Zealand Political Studies Association (NZPSA), Women Talking Politics, 2020-2021, s. 40-41, https://nzpsa.co.nz/wp-content/uploads/2024/08/Women-Talking-Politics-2020-21-1.pdf – dostęp 16.10.2025.
[12] Xanthaki, D. O’Sullivan, Indigenous participation…, op. cit., s. 62.