Rosyjska reakcja na atak w Pahalgamie, słaba i odłożona w czasie, jest symptomem ewolucji partnerstwa rosyjsko-indyjskiego. Zależność Rosji od ChRL – strategicznego rywala Indii,a jednocześnie patrona Pakistanu, który jest nemesis Indii, coraz bardziej nasilająca i uwidaczniająca się od czasu pełnoskalowej inwazji na Ukrainę powoduje, że w przyszłości dojdzie do erozji partnerstwa indyjsko-rosyjskiego. Proces ten jednak będzie następował powoli; Rosja uzależniona jest od Indii jako rynku zbytu ropy,z na której Indie czerpią znaczne korzyści finansowe, natomiast Indie uzależnione są od Rosji w kwestii uzbrojenia.
Autorka: Zofia Szeremet
Atak w Pahalgamie
22 IV 2025 roku, w znajdującej się na terytorium kontrolowanego przez Indie Kaszmiru miejscowości Pahalgama terroryści z organizacji Lashkar-e-Taiba dokonali zamachu, w którym zginęło 26 osób. W jego wyniku doszło do eskalacji indyjsko-pakistańskiej. 7 maja Indie rozpoczęły operację Sindoor – akcję odwetową mającą na celu zniszczenie “infrastruktury terrorystycznej” znajdującej się na terytorium Pakistanu. Wymiana ognia trwała do 10 maja, kiedy to strony podpisały zawieszenie broni.
Reakcja środowiska międzynarodowego w przypadku większości państw pozostawała konsekwentna z ich tradycyjną linią wobec konfliktu indyjsko-pakistańskiego. Symptomatyczna jest jednak reakcja Federacji Rosyjskiej. Jej analiza wskazuje na powolną reorientację rosyjskiej polityki zagranicznej w regionie na skutek wzrastającego uzależnienia FR od Chińskiej Republiki Ludowej.
Rosyjska odpowiedź na atak
Punktem porównawczym jest rok 2019, kiedy po ataku w Pulwamie Władimir Putin wyraźnie zadeklarował pełne poparcie dla Indii oraz jasno wyraził potrzebę ukarania sprawców oraz podmioty za nimi stojące. Nastąpiła ona szybko oraz stanowiła wyraźne opowiedzenie się po stronie Indii.
Po ataku w Pahalgamie Putin zareagował dopiero 5 maja i nie wygłosił oficjalnego oświadczenia. Doszło jedynie do rozmowy telefonicznej między oboma przywódcami. Putin złożył Indusom kondolencje, wyraził solidarność i zadeklarował wsparcie w zwalczaniu terroryzmu. Reakcja była zdecydowanie mniej stanowcza i miała ogólny, dyplomatyczny charakter, bez obarczania odpowiedzialnością Pakistanu.
Jednocześnie wydarzenia te zbiegły się w czasie z moskiewską paradą z okazji 9 maja. Tegoroczne obchody były największe od czasu rozpoczęcia pełnoskalowej inwazji na Ukrainę oraz stanowiły manifestację sprzeciwu wobec zdominowanego przez Zachód ładu światowego. Miał w nich uczestniczyć premier Modi, jednak z powodu trwania operacji Sindoor wizyta została odwołana. Gośćmi byli między innymi prezydent Brazylii Luiz Inácio Lula da Silva, prezydent Wenezueli Nicolás Maduro czy prezydent Egiptu Abdel Fattah El-Sisi. Niekwestionowanym gościem honorowym był jednak przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej Xi Jinping.
Zarówno Putin jak i Xi wielokrotnie podkreślali trwałość i znaczenie swojego partnerstwa. W obecnej sytuacji ma to charakter symboliczny i odwzorowuje stopień uzależnienia FR od ChRL, objawiającej się na praktycznie wszystkich płaszczyznach jej funkcjonowania. Rosja, izolowana na arenie międzynarodowej przez państwa Zachodu, od początku inwazji na Ukrainę coraz bardziej polega na ChRL. Nie pozostaje to bez wpływu na relacje indyjsko-rosyjskie.
Relacje Indie-Rosja
Od 2022 roku uwidoczniła się indyjska polityka względem Rosji, skupiona na strategii non-alignment oraz priorytetyzowaniu swojego narodowego interesu. Nie jest to oczywiście nowe zjawisko, a stanowi konsekwentną kontynuację polityki zagranicznej z czasów zimnowojennych. Po 2022 roku Indie próbują stworzyć dla FR geopolityczną alternatywę względem ChRL. Oprócz tego polityka ta jest podyktowana m.in. dwoma pragmatycznymi aspektami.
Po pierwsze, Indie maksymalizują korzyści wynikające z europejskiego embarga na rosyjską ropę. Przed pełnoskalową inwazją na Ukrainę jej udział w indyjskim rynku był marginalny. Głównym odbiorcą były państwa europejskie, które po 2022 roku zastąpiły Indie – udział rosyjskiej ropy w indyjskim rynku to około 36% – w maju 2025 roku importowały 1,8 miliona baryłek dziennie.
Cena tego surowca jest niższa niż ceny rynkowe – dzięki temu Indie zaspokajają własne zapotrzebowanie energetyczne taniej niż importując ropę np. z krajów Zatoki. Jednocześnie przetwarzając surową ropę naftową i eksportując ją do państw trzecich, zarabiają na tym. Sytuacja ta jest dla Indii jednoznacznie korzystna – Rosja potrzebuje Indii jako rynku zbytu.
Drugi aspekt dotyczy uzbrojenia, w kwestii którego to Indie uzależnione są od Rosji. Obecnie rząd w New Delhi stara się dywersyfikować jego dostawców, ale cały czas na pierwszym miejscu znajduje się FR, z udziałem około 36%. Druga jest Francja – około 33%. Jednak jeszcze kilkanaście lat temu (lata 2010-2014) 72% uzbrojenia dostarczanego do Indii pochodziło właśnie z Rosji, a trend ten utrzymywał się wcześniej przez dekady. Z tego wynika, że większość uzbrojenia znajdująca się w posiadaniu Indusów pochodzi właśnie stamtąd. Dlatego dalej uzależnieni są oni od Rosjan np. w kwestii dostarczania części zamiennych do posiadanego już sprzętu.
Zależność ta występuje nawet pomimo faktu, że często uzbrojenie pochodzenia rosyjskiego jest modyfikowany lub uzupełniany częściami pochodzącymi od innych dostawców. Dla przykładu myśliwiec Su-30MKI, zmodyfikowane na potrzeby indyjskie, zawiera w sobie zarówno francuskie, jak i izraelskie podsystemy.
Z obu tych przykładów wynika, że na ten moment partnerstwo jest dla obu państw niezbędne. Istnieje jednak zewnętrzna zmienna, która w dużej mierze na nie oddziałuje. Relacje Indii z Rosją coraz bardziej ewoluują z powodu zacieśniającego się partnerstwa Rosji z Chinami, które stanowią najważniejszego geopolitycznego rywala Indii.
Partnerstwo indyjsko-chińskie, opierające się na kooperacji handlowej oraz współdziałaniu w imię wspólnego interesu w zmianie pozimnowojennego porządku światowego (np. działając w formatach BRICS czy SCO), jest jednak wynikiem pragmatycznej strategii działania. Zaszłości chińsko-indyjskie, dotyczące m.in. konfliktu granicznego oraz wykluczające się wzajemnie długoterminowe ambicje obu podmiotów, w negatywny sposób oddziaływują na stosunki zarówno bilateralne jak i regionalne.
Relacje chińsko-pakistańskie
Sztandarowym przykładem objawiającej się rywalizacji chińsko-indyjskiej w kontekście szerszej rywalizacji światowych mocarstw jest kwestia Pakistanu. W XX wieku pełnił on rolę głównego partnera Stanów Zjednoczonych w regionie. Motywowane było to w dużej mierze antyradzieckim, a co za tym idzie antyindyjskim profilem polityki USA. Nie bez znaczenia pozostawał również fakt graniczenia Pakistanu z Afganistanem, w którym Amerykanie byli obecni w latach 1979-1989 oraz 2001-2021.
W szczególności po zakończeniu zimnej wojny oraz ostatecznym wycofaniu się Amerykanów z Afganistanu, Pakistan, jako strategiczny partner, tracił dla nich na znaczniu. Z drugiej strony USA, motywowane w dużej mierze interesami antychińskimi, stawiają coraz mocniej na Indie jako głównego partnera w regionie, co przyspiesza zbliżanie chińsko-pakistańskie.
Obecnie Pakistan z żadnym państwem nie ma tak szeroko zakrojonych relacji politycznych, obronnych czy ekonomicznych jak w ramach partnerstwa strategicznego z Chinami. W dużej mierze wynika to z chronicznego kryzysu wewnętrznego Pakistanu. Państwo to stanowi również kluczowe ogniwo w Inicjatywie Pasa i Szlaku.
Przez jego terytorium ma przebiegać China-Pakistan Economic Corridor, łączący zachodnie Chiny z portem w Gwadarze. Szlak ten pozwala na ominięcie cieśniny Malakka, realizując zatem jedno z najważniejszych założeń BRI. Inwestycje z tym związane dalej tylko wiążą przyszłość Pakistanu ze wzrostem potęgi Chin.
Zależność ta ma odzwierciedlenie również w konflicie pakistańsko-indyjskim. Większość pakistańskiego uzbrojenia, w tym systemy obrony przeciwrakietowej oraz myśliwce, pochodzi z Chin. ChRL wspiera również Pakistan na płaszczyźnie dyplomatycznej i międzynarodowej, raz za razem wyrażając swoje całkowite poparcie dla wysiłku Pakistanu w obronie jego integralności terytorialnej.
Na obu tych przykładach widać uzależnienie Pakistanu od Chin – znajduje się on bezpośrednio w chińskiej strefie wpływów. Z tego powodu Rosja, prowadząc politykę wobec konfliktu indyjsko-pakistańskiego, musi coraz bardziej brać pod uwagę interesy Chińczyków, a więc odchodzić do jednoznacznego opowiadania się po stronie New Delhi.
Wnioski i przewidywania
Indie chcą tworzyć alternatywę geopolityczną dla Rosji, ale funkcjonalnie jest to raczej próba kontrowania wpływów Chin i przede wszystkim spowalniania procesu uzależniania się Moskwy od Pekinu. Gdyby w 2022 roku Indie nie otworzyły swojego rynku na rosyjską ropę prawdopodobnie Putin po 22 kwietnia poparłby Pakistan.
Pomimo prowadzonej przez Indie strategii non-alignment oraz wzmożonej wymiany handlowej pomiędzy Indiami i Rosją, utrzymanie obecnej sytuacji międzynarodowej oraz izolowanie Moskwy przez Zachód będzie konsekwentnie prowadzić do pogłębiania się zależności na linii Rosja-Chiny. W ten sposób powstaje swego rodzaju geopolityczny gorset nałożony na relacje indyjsko-rosyjskie. Uzależnienie od Chin, strategicznego rywala Indii, sprawia, że Rosja musi powoli odchodzić swojej tradycyjnej współpracy z Indiami oraz brać pod uwagę interesy Chińczyków w kwestii Pakistanu.
Wraz z rosnącą siłą Chin i Indii pogłębi się tylko ich rywalizacja zarówno na polu regionalnym jak i światowym. Z tego powodu dojdzie nie tylko reorientacji, a wręcz powolnej erozji partnerstwa Indii z Rosją. Dalsze realizowanie BRI, jak i rosnąca siła Indii kontynuują również proces uzależniania się Pakistanu od ChRL. W przyszłości, wraz z każdą kolejną eskalacją w Kaszmirze, za symptomy tego będzie można uznać stanowiska Kremla coraz bardziej oddalone od indyjskiej linii narracyjnej.
Źródła:
[1] Haqqani, H. Engaging Pakistan: A New Era in U.S. Foreign Policy. US‑Pakistan Study Group Report 2025, Hudson Institute, 04.06.2025, https://www.hudson.org/foreign-policy/engaging-pakistan-new-era-us-foreign-policy-husain-haqqani [dostęp: 28.06.2025].
[2] India’s World, Global Response to the Pahalgam Attack: From Sympathy to Strategy, 01.05.2025, https://indiasworld.in/global-response-to-the-pahalgam-attack-from-sympathy-to-strategy/ [dostęp: 28.06.2025].
[3] R. H. Laskar, Putin vows full support to India in fight against terror in call with PM Narendra Modi after Pahalgam attack, Hindustan Times, 05.05.2025, https://www.hindustantimes.com/india-news/putin-vows-full-support-to-india-in-fight-against-terror-in-call-with-pm-narendra-modi-pahalgam-terror-attack-101746437582284.html [dostęp: 28.06.2025]
[4] Singh, Russia Remains Top Arms Supplier to India: SIPRI Report, New Indian Express, 11.03.2025, https://www.newindianexpress.com/nation/2025/Mar/11/russia-remains-top-arms-supplier-to-india-sipri-report [dostęp: 28.06.2025]
[5] Burri, India Is Buying Lots of Crude Oil from Russia – Who Benefits?, Neue Zürcher Zeitung, 21.01.2025, https://www.nzz.ch/english/india-is-buying-lots-of-crude-oil-from-russia-who-benefits-ld.1867852 [dostęp: 28.06.2025].
[6] Verma, Russian Oil Drives OPEC+ Share in India’s Imports to Record Low, Data Shows, Reuters 22.04.2025,
https://www.reuters.com/business/energy/russian-oil-drives-opec-share-indias-imports-record-low-data-shows-2025-04-22/?utm_source=chatgpt.com [dostęp: 28.06.2025].
[7] Bajpaee, Y. Jie,, How China–India Relations Will Shape Asia and the Global Order: Conclusions, Chatham House 23.04.2025,
https://www.chathamhouse.org/2025/04/how-china-india-relations-will-shape-asia-and-global-order/conclusions [dostęp: 28.06.2025].
[8] Zakharov, Can the Russia-India Friendship Survive in the New Bipolar World?, Carnegie Moscow Center
https://carnegie.ru/commentary/84960 [dostęp: 28.06.2025].
[9] Kugelman, India–China: Modi’s Comments on Border Security Echo Trump, Foreign Policy, 19.03.2025, https://foreignpolicy.com/2025/03/19/india-china-modi-comments-border-security-trump/ [dostęp: 28.06.2025].
[10] Nachepurenko, Russia Holds Victory Day Parade as Putin Celebrates Gains in Ukraine, New York Times, 09.05.2025,
https://www.nytimes.com/2025/05/09/world/europe/russia-victory-day-parade-moscow.html [dostęp: 28.06.2025].
[11] AFP, China’s Xi Lands in Moscow to Beef Up “No Limits” Putin Partnership, The Moscow Times, 07.05.2025, https://www.themoscowtimes.com/2025/05/07/chinas-xi-lands-in-moscow-to-beef-up-no-limits-putin-partnership-a89011 [dostęp: 28.06.2025].