Kobiety od dawna odgrywają kluczową, choć często niedocenianą rolę w dyplomacji. W dzisiejszych czasach zawód ten wciąż jest silnie utożsamiany z mężczyznami. Pomimo zmian, kobiety w dyplomacji nadal spotykają się z różnymi stereotypami na temat swojej pracy. Kariera dyplomatek niestety ciągle związana jest z wyzwaniami, przeciwnościami oraz wyrzeczeniami. Jednym z głównych problemów jest brak równowagi płci na najwyższych szczeblach oraz stereotypizacja. Chociaż liczba kobiet pracujących w tej dziedzinie rośnie, wciąż są one niedoreprezentowane na stanowiskach ambasadorskich i ministerialnych. 

Autorka: Julia Waglowska

Konkretna liczba reprezentacji dyplomatek na stanowiskach związanych z kształtowaniem polityki zagranicznej w Polsce zależy od konkretnego obszaru ich pracy. W polityce, stanowiskach ambasadorskich jak i w sferze publicznej (w mediach czy podczas debat) mężczyźni zdecydowanie dominują. W skład obu izb polskiego parlamentu wchodzą komisje zajmujące się sprawami zagranicznymi oraz europejskimi. W analizie przeprowadzonej w 2019 roku w sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych kobiety stanowiły 24,1%. Natomiast w Komisji do spraw Unii Europejskiej to 20%. W senackiej Komisji Spraw Zagranicznych i Unii Europejskiej to 14,3%. Spośród dziewięćdziesięciu trzech polskich ambasadorów tylko dwadzieścia z nich było kobietami (21,75%). Wśród konsulów generalnych było 25,49%, a w grupie konsulów honorowych 14,77%. W samym Ministerstwie Spraw Zagranicznych, na czterdzieści cztery osoby, dziesięć to były kobiety. Mimo, że ilość kobiet w polityce zagranicznej rośnie, to zwłaszcza na stanowiskach kierowniczych wciąż stanowią mniejszość. 

Stereotypizacja kobiet w dyplomacji bezustannie tworzy znaczące wyzwania zawodowe oraz bezpośrednio wpływa na ich rozwój. Dość często dyplomatki postrzegane są jako mniej kompetentne i mniej zdecydowane w podejmowaniu decyzji, w przeciwieństwie do mężczyzn. Uczucie niepewności oraz syndrom oszustki często jest nieodłącznym elementem pracy kobiet, szczególnie tych osiągających wysokie wyniki w działaniach zawodowych. Pomimo dostrzegalnych dowodów sukcesu, niektóre kobiety wciąż wątpią w swój intelektualny i przywódczy potencjał. 

Skąd to wynika? Dlaczego niektóre ekspertki wahają się i zastanawiają nad swoimi zdolnościami przy potencjalnym awansie, kiedy mężczyzna o mniejszym doświadczeniu zawodowym przyjmuje nowe stanowisko wręcz natychmiastowo? 

W społeczeństwie wciąż dominuje przekonanie, że kobiety powinny przede wszystkim zajmować się rodziną i domem. Nie brakuje rozmaitych stereotypów na temat ról płciowych. Taki pogląd z pewnością ogranicza możliwości rozwoju kariery w różnych obszarach. 

Powiązywanie pewnych cech charakteru z konkretną płcią było dość powszechnym zjawiskiem. Mężczyźni byli utożsamiani z autonomią, racjonalizmem oraz siłą. Natomiast kobiety postrzegane były jako te emocjonalne, delikatne i uległe. Dodatkowo również sami znani dyplomaci tacy jak np. Niccolò Machiavelli lub Sir Harold Nicholson podkreślali brak kompetencji kobiet do tego zawodu. Według nich to mężczyźni powinni tworzyć kierunek rozwoju dyplomacji ze względu na konwencjonalnie przyjęte normy na temat płci. 

Dopiero po I wojnie światowej zaczęto formalnie dopuszczać sporadycznie kobiety do sprawowania służb dyplomatycznych czy konsularnych. Niestety mogły one wówczas angażować się głównie w pracę tylko na niższych stanowiskach. W konsekwencji ich rola była dość mocno ograniczona. Dodatkowo w wielu ministerstwach występowały procedury uniemożliwiające obejmowanie stanowisk kierowniczych przez kobiety w placówkach dyplomatycznychi czy misjach zagranicznych. Ze względu na to kobiety wnosiły swój wkład w dyplomację głownie jako żony urzędników dyplomatycznych i konsularnych. Pełniąc te funkcje odegrały w dużej mierze nieuznaną rolę, wspierając oficjalne obowiązki swoich mężów i wnosząc pośredni wkład w szerszą misję dyplomatyczną swoich krajów.

Wiele z nich dodatkowo rozwijało własne działalności i kontakty poprzez angażowanie się w lokalne społeczności czy tworzenie charytatywnych projektów. Przykładem takiej kobiety zaangażowanej w pracę reformatorską i społeczną może być Eleanor Roosevelt, która była niezwykle aktywna na arenie międzynarodowej. W latach dwudziestych zastępowała swojego chorego męża, jednocześnie sprawując nad nim opiekę. Niepełnosprawność Franklina D. Roosevelta uniemożliwiła mu występy publiczne. Eleanor udzielała się na scenie politycznej podróżując i wypowiadając się w imieniu prezydenta. Pierwsza dama Stanów Zjednoczonych wykazywała się działaniem na rzecz praw kobiet oraz pomocą humanitarną.

W przypadku polityki, główne skojarzenia związane są z charakterem militarnym lub też elitarnym. Walka, rywalizacja i konkurencja w dalszym ciągu dominują w sferze dyplomatycznej, tym samym zniechęcając niektóre kobiety. Mimo to w dzisiejszych czasach dyplomatki bez wątpienia wykazują się ciężką pracą, rozsądkiem i konsekwencją. Cechy przez które kobiety były wykluczane lub były postrzegane jako niepożądane okazuje się, że mogą stać się również istotnymi czynnikami kształtującymi sferę polityczną nie tylko w Polsce. 

Wrażliwość społeczna, empatia oraz koncentracja na skutkach podejmowanych działań, które kiedyś były atrybutami konkretnej płci, na scenie politycznej mogą stanowić pożądane wartości. Rosnące globalne konflikty, kryzysy humanitarne, liczba uchodźców czy zmiany klimatyczne pokazują, jak bardzo cechy takie jak współodczuwanie czy rozumienie innych mogą stać się kluczowymi umiejętnościami dyplomatycznymi. 

Jedną z najważniejszych postaci we współczesnej dyplomacji jest Madeleine Albright, której niezwykłe osiągnięcia wpłynęły na politykę międzynarodową. W 1997 roku została mianowana przez Billa Clintona na sekretarza stanu tym samym stając się pierwszą kobietą na tym stanowisku. Podczas swojej kadencji mocno wspierała kraje Europy Środkowo-Wschodniej, żeby te dołączyły do NATO. Jej skuteczne działania doprowadziły też do zawarcia pokoju w trakcie kryzysu humanitarnego w Kosowie w 1999 roku. 

Dodatkowo Albright chcąc zatrzymać rozwój programu atomowego Korei Północnej, spotkała się z jej przywódcą Kim Dzong Ilem. Dzięki temu udało się jej spowolnić te działania. Jako dyplomatka była też bezpośrednio zaangażowana w misję pokojową na Bliskim Wschodzie i normalizację stosunków między Stanami Zjednoczonymi i Wietnamem. W czasie swojej kadencji musiała stawiać czoło globalnym kryzysom i rosnącym zagrożeniom terrorystycznym. Była aktywną działaczką na rzecz pokoju, praw człowieka oraz przede wszystkim praw kobiet. Madeleine Albright z pewnością swoją działalnością zainspirowała wiele aspirujących dyplomatek do naśladowania, co przyczyniło się do stopniowego zwiększania ich udziału w świecie polityki. Jej sukces pokazał, że kobiety mogą z powodzeniem odgrywać kluczowe role w stounkach międzynarodowych.

Jak przyczynić się do zmniejszania stereotypów płciowych? W trakcie konferencji pt. “Dyplomatki – rola kobiet w polityce zagranicznej”, zorganizowanej przez Forum Młodych Dyplomatów, można było usłyszeć kilka możliwości rozwiązań omawianych wyżej problemów. Prelegentki wskazały na znaczenie mentoringu dla młodych aspirujących kobiet, poprzez który mogłyby dostać wskazówki na temat doskonalenia swojich umiejętności. Dzięki praktycznemu doświadczeniu mentorki są w stanie przekazać wiedzę oraz oferować wsparcie w pokonywaniu wyzwań zawodowych. 

Kolejnym elementem jest pomoc kobietom, które doświadczają dyskryminacji czy mobbingu w miejscu swojej pracy. Ze względu na to mogą się czuć niepewnie lub marginalizowane, co wpływa na ich komfort pracy oraz efektywność. Następnie dyplomatki zwróciły uwagę na konieczność wprowadzenia pewnych zmian systemowych wspierających równość w dyplomacji. Takim rozwiązaniem gwarantującym kobietom określoną reprezentację w polityce, mogą być bardziej rygorystyczne kwoty płci lub parytet. Ważne jest to, aby takie regulacje nie nabrały karykaturalnej formy przy np. procesach rekrutacyjnych, gdzie kierowanie się płcią, a nie kompetencjami potencjalnego pracownika, tylko odwróci dyskryminację. 

Oprócz barier instytucjonalnych trzeba wspomnieć też o tych związanych ze stereotypami płci. Jednym z przykładów może być konieczność poprawienia sytuacji polityki rodzinnej dla dyplomatek, które jednocześnie są matkami. Dość często kobiety mają trudność pogodzenia życia prywatnego z rozwojem kariery zawodowej. W efekcie stają przed wyborem poświęcenia któregoś z nich. Istnieje cały czas przeświadczenie, że nie mogą mieć wszystkiego. Wiele z nich, które skupiły się na macierzyństwie mają problemy z powrotem do zawodu pomimo dużych chęci, wiedzy i starań. 

Kraje skandynawskie, takie jak Szwecja czy Norwegia, są znane z progresywnych polityk rodzinnych obejmujących długie, płatne urlopy rodzicielskie (macierzyński oraz ojcowski) oraz elastyczne godziny pracy. Właśnie te praktyki mogą stanowić wzór dla innych państw i instytucji dyplomatycznych. 

Dodatkowo, dyplomatki wyraziły potrzebę możliwości przedłużenia czasu habilitacji właśnie dla kobiet z dziećmi. Urlopy macierzyńskie lub inne przerwy w pracy związane z opieką, mogą przyczynić się do opóźnień w kluczowych etapach kariery akademickiej. W dyplomacji, kobiety potrzebują równowagi pomiędzy obowiązkami zawodowymi a rodzinnymi oraz przede wszystkim wsparcia instytucjonalnego do dalszego rozwoju. Wymienione zostały tylko niektóre z koniecznych sposobów wsparcia sytuacji kobiet w dyplomacji. Ich implementacja jest niezwykle istotna do wykorzystania pełnego potencjału zawodowego dyplomatek. 

31 października 2000 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła jednogłośnie Rezolucję 1325, dotyczącą kobiet, pokoju oraz bezpieczeństwa. Jako przełomowy dokument uznaje specyfikację potrzeb kobiet i ich role w kontekście konfliktów zbrojnych. Przede wszystkim podkreśla potrzebę ochrony kobiet w sytuacjach kryzysowych oraz wzywa do zwiększenia decyzyjności kobiet w różnego rodzaju instytucjach w przypadku negocjacji pokojowych. Jedną z największych zalet uchwały 1325 jest to, że społeczeństwo obywatelskie i organizacje kobiet z całego świata wykorzystuje ją jako narzędzie, aby uzyskać dostęp polityczny i wpływy w swoich krajach, oraz nadzorować interwencje rządów, czy instytucji międzynarodowych. Od tego czasu można było dostrzec pozytywny wzrost ogólnego udziału kobiet w procesach pokojow. Dzięki temu w 2015 r. 40 procent kobiet znalazło się na stanowiskach kierowniczych misji pokojowych ONZ, co też wywarło istotny wpływ na zawarcie porozumień negocjacyjnych. 

Podsumowanie

W ciągu ostatnich kilku dekad kobiety aktywnie przekształcają obraz dyplomacji, wnosząc do niej swoje unikalne perspektywy i umiejętności. Historia takich postaci jak Madeleine Albright pokazuje, że kobiety nie tylko mogą dorównać mężczyznom w tej dziedzinie, ale również wnieść nowe poglądy i rozwiązania. Mimo tych postępów, dyplomatki wciąż spotykają się różnymi wyzwaniami takimi jak stereotypizacja czy ograniczenia systemowe. W tej sytuacji kluczowa jest implementacja skutecznych wspierających rozwiązań. Ważne jest to żeby podkreślić, że kobiety domagają się równości, a nie dominacji w polityce zagranicznej. 

Źródła:

[1] Cassidy, Jennifer A., ed. Gender and diplomacy. London: Routledge, 2017.

[2] Chełmniak, Marcin. “ROLA KOBIET W POLITYCE Z PERSPEKTYWY FEMINISTYCZNEJ TEORII STOSUNKÓW MIÊDZYNARODOWYCH.” https://www.google.com/urlsa=i&url=https%3A%2F%2Fbibliotekanauki.pl%2Farticles%2F566906.pdf&psig=AOvVaw2dpALbPbjtfbs_45ojM
VBH&ust=1719350397947000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CAQQn5wMahcKEwiYqOu_lfWGAxUAAAAAHQAAAAAQBA, 2013.

[3] Parafinowicz, Halina. n.d. “Pierwsze Kobiety w Dyplomacji Amerykańskiej.” Edu.Pl. Accessed June 24, 2024. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/13268/1/H_Parafianowicz_Pierwsze_kobiety_w_dyplomacji_amerykanskiej.pdf.

[4] Hall, Robertson.  2002.“OPPORTUNITIES AND CHALLENGES FOR WOMEN IN DIPLOMACY”.Accessed June 24, 2024. https://lisd.princeton.edu/sites/g/files/toruqf506/files/Fritsche_Lecture.pdf.

[5] “Madeleine Albright.” 2014. Biography. April 2, 2014. https://www.biography.com/political-figures/madeleine-albright.

[6] “POLITYKA. Kobiety w dyplomacji.” n.d. KULTURA ENTER. Accessed June 24, 2024. https://kulturaenter.pl/article/polityka-kobiety-w-dyplomacji/.

[7] Post, Barbara. 2019. “Gender and Politics. Between Apparent Differences and Diversity.” Adult Education Discourses 20. https://doi.org/10.34768/dma.vi20.36.

[8] Instytut Spraw Publicznych, n.d. “U wioseł i za sterem. Kobiety w polskiej polityce zagranicznej.” Org.pl. Accessed June 26, 2024. https://www.isp.org.pl/pl/publikacje/u-wiosel-i-za-sterem-kobiety-w-polskiej-polityce-zagranicznej.

[9] Redakcja. 2022. “‘Ta mała, dzielna Czeszka’. Historia Madeleine Albright.” Obserwator Międzynarodowy. April 4, 2022. https://obserwatormiedzynarodowy.pl/2022/04/04/ta-mala-dzielna-czeszka-historia-madeleine-albright/.

[10] “What Is UNSCR 1325?” n.d. United States Institute of Peace. Accessed June 24, 2024. https://www.usip.org/gender_peacebuilding/about_UNSCR_1325

[11] “Women in Foreign Affairs and International Security: Still Far from Gender Equality.” n.d. Europa.Eu. Accessed June 24, 2024. https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2021)689356.