Tragiczne wydarzenia, do których doszło 29 lipca podczas zabawy dla dzieci w mieście Southport dogłębnie wstrząsnęły brytyjskim społeczeństwem. Na skutek ataku nożownika zginęły trzy dziewczynki, z których najstarsza miała 9 lat, a kilkoro pozostałych dzieci oraz dwoje opiekunów odniosło rany. Krótko po zdarzeniu w Wielkiej Brytanii doszło do fali protestów i demonstracji o charakterze antyimigranckim, rasistowskim i islamofobicznym. Towarzyszyły temu liczne akty przemocy wobec osób o innym niż biały kolorze skóry. 

Autorka: Julia Makurat 

Wszystko za sprawą błędnych informacji rozpowszechnianych w mediach społecznościowych na temat pochodzenia, statusu i wyznania sprawcy. Według szerzących się fake- newsów nożownik miał być nielegalnym imigrantem oraz wyznawcą islamu. Do rozpowszechniania nieprawdziwych informacji przyczyniły się skrajnie prawicowe ugrupowania za pomocą platformy X. Premier Wielkiej Brytanii wskazywał także na rosyjskie zaangażowanie w akcję dezinformacyjną.

W rzeczywistości sprawcą ataku był 17-letni brytyjski obywatel, pochodzący z chrześcijańskiej rodziny przybyłej z Rwandy. Motywy, które nim kierowały do tej pory pozostają nieznane.. Czy taka reakcja została sprowokowana przez środowiska antyimigranckie czy może jest pokłosiem rosnącego wśród brytyjskiego społeczeństwa niezadowolenia z dotychczasowej polityki?

Imigracja w dziejach Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania od lat 60 XX wieku zmaga się ze zjawiskiem nieautoryzowanych migrantów na skutek nieuregulowanych wjazdów oraz przedłużeń pobytu imigrantów z państw Wspólnoty Narodów. W latach 80 coraz więcej osób przybywających na wyspy brytyjskie ubiegało się o azyl, którego uzyskaniu towarzyszyły długotrwałe procedury. W rezultacie na terytorium Wielkiej Brytanii zwiększała się liczba osób o nieuregulowanym statusie.

W latach 90 oraz 2000 coraz głośniejsze stawały się opinie, iż świadczenia społeczne oraz system azylowy jest nadużywany przez napływających cudzoziemców. Priorytetem stało się skuteczne usuwanie z terytorium państwa osób, których wnioski azylowe zostały odrzucone. Z drugiej strony obawiano się, że zaostrzenie przepisów dotyczących przyznawania azylu poskutkuje większą liczbą osób decydujących się na pobyt nielegalny.

W 2005 roku nielegalnie w Wielkiej Brytanii miało przebywać 430 tys. osób, w 2022 roku szacowano, że ich liczba może wynosić od 800 tys. do 1,2 mln co stanowi większy odsetek populacji niż w takich państwach jak Francja czy Hiszpania. Najwięcej osób migrantów pochodzi z Azji oraz Afryki Subsaharyjskiej.

Imigracja a Brexit

Podczas debaty poprzedzającej referendum dotyczące wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej z 2016 roku kwestia imigracji odegrała znaczącą rolę. Zwolennicy Brexitu wskazywali na większą możliwość kontroli nad napływem migrantów, także tych przybywających z pozostałych państw członkowskich.

Sama dyskusja nad zaostrzeniem polityki migracyjnej zaczęła się jeszcze wcześniej. Na coraz głośniej wybrzmiewający negatywny stosunek do migrantów wpływ miały zarówno kwestie ekonomiczne takie jak kryzys finansowy czy oskarżenia o „zabieranie” pracy rodowitym Brytyjczykom, a także podkreślane coraz częściej od początku kryzysu migracyjnego w 2015 roku względy bezpieczeństwa.

Z uwagi na fakt, iż Wielka Brytania w dużej mierze skorzystała na imigracji zarobkowej z państw Europy Środkowo- Wschodniej w okresie boomu gospodarczego oraz rosnące zapotrzebowanie na ręce do pracy, w debacie przed referendum wytaczano argumenty o zabarwieniu politycznym mające trafić do słabiej wykwalifikowanych wyborców. Stosunek Brytyjczyków do strategii obranej przez Unię wobec postępującej fali migrantów napływających do Europy pozostawał negatywny.

Czynnik ten wraz rosnącą niechęcią do struktur unijnych oraz mniej efektywną kampanią promującą pozostanie w UE miały wpływ na decyzję o wystąpieniu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Wbrew założeniom Brexit wcale nie poskutkował ograniczeniem skali imigracji do Wielkiej Brytanii, wpłynął natomiast na widoczny spadek liczby imigrantów pochodzących z Unii Europejskiej przy wzroście cudzoziemców przybywających spoza Unii. Saldo migracji długoterminowej w 2022 roku wyniosło 745 tys. podczas gdy w 2015 wynosiło 329 tys.

Pierwotnym planem towarzyszącym zmianom związanym z wyjściem z Unii było zmniejszenie salda migracji do 200 tys. rocznie. Po decyzji o opuszczeniu struktur unijnych UK rozpoczęła reformę polityki migracyjnej kładąc kres dotychczasowej swobodzie w przepływie ludzi przez granice wewnętrzne UE. 1 stycznia 2021 wprowadzony został punktowy system imigracyjny, który większą wagę ma przywiązywać do kwalifikacji danej osoby niż jej pochodzenia.

Plan rwandyjski

Duże kontrowersje wzbudził przedstawiony w 2022 roku przez ówczesnego premiera Rishi’ego Sunaka plan odsyłania części osób starających się o uzyskanie azylu w Wielkiej Brytanii do Rwandy. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku, o czym decydował rząd rwandyjski, azyl miał zostać wydany na terytorium Rwandy, a nie Wielkiej Brytanii. Pomimo uznania Rwandy w 2023 roku przez Sąd Najwyższy Wielkiej Brytanii za państwo niebezpieczne, rząd nie ustąpił w swoich dążeniach do wprowadzenia planu w życie.

W odpowiedzi na decyzję Sądu opublikowano nowy traktat z Rwandą zapewniający wprowadzenie dodatkowych zabezpieczeń oraz wdrożono nowe ustawodawstwo, zgodnie z którym Rwanda uznana zostało za państwo bezpieczne dla osób ubiegających się o azyl. W 2024 roku traktat Wielkiej Brytanii z Rwandą został ratyfikowany oraz weszła w życie Ustawa o Bezpieczeństwie Rwandy. Ówczesny premier Rishi Sunak zapowiadał pierwsze loty do Rwandy z osobami ubiegającymi się o azyl na pokładzie na drugą połowę lipca.

Projektowi sprzeciwił się nowo wybrany w lipcu 2024 roku rząd Partii Pracy, który wycofał się ze współpracy wskazując na jej nieskuteczność oraz ogromne koszty. Poza wycofaniem się z planu rwandyjskiego nowy rząd, na którego czele stoi Keir Stamer zapowiadał powołanie dowództwa ds. ochrony granic. Jego głównym celem ma być rozbijanie sieci przemycających ludzi na łodziach przez Kanał La Manche.

Plan jest jednym z pięciu działań, które Partia Pracy ma zamiar zrealizować jako pierwsze. Można zaobserwować zmianę podejścia do problemu nielegalnej migracji, która nastąpiła po odejściu od władzy Partii Konserwatywnej. Zamiast przenoszenia migrantów w inne miejsce nacisk ma być kładziony na inwestycje w wyspecjalizowany personel, który swoim działaniem ma dążyć do likwidacji kluczowych filarów tego bardziej złożonego zjawiska.

Co sądzi brytyjskie społeczeństwo?

Gwałtowne protesty, które wyszły na brytyjskie ulice w sierpniu tego roku podzieliły opinię publiczną. Uczestnicy sprzeciwiając się napływowi imigrantów oraz nierzadko dopuszczając się aktów przemocy kierowanych głównie w osoby nie białym kolorze skóry dawały przy tym upust swojemu niezadowoleniu i obawom. Uprzedzenia o podłożu rasistowskim oraz islamofobicznym były obecne w brytyjskim społeczeństwie już wcześniej.

Według badań grupy Hope no Hate w 2019 roku ponad jedna trzecia obywateli Wielkiej Brytanii twierdziła, że islam stanowi zagrożenie dla brytyjskiego sposobu życia. Uniwersytet Birmingham przeprowadził w 2022 roku badania, zgodnie z którymi przedstawiciele średniej i wyższej klasy społecznej są bardziej skłonni do posiadania uprzedzeń w kierunku religii muzułmańskiej niż przedstawiciele klasy pracującej.

Dr Stephen Jones wskazywał, że powodem tego zjawiska może być fakt, iż osoby bardziej wykształcone są jednocześnie bardziej narażone na odbieranie błędnej edukacji, na którą wpływ ma często nieprawdziwy obraz islamu prezentowany w społeczeństwie. Na negatywne skojarzenia, jakie w Brytyjczykach budzą migranci wpływ ma także działalność mediów.

Już podczas kryzysu migracyjnego o umownym początku w 2015 roku uznano brytyjskie media za bardziej negatywnie nastawione do fali napływających cudzoziemców niż media innych państw europejskich. Przyczyniły się do tego m.in. dehumanizacyjne wyrażenia stosowane do określania imigrantów, takie jak „zalew”, „inwazja” czy „hordy” . Nie bez znaczenia pozostają także wypowiedzi polityków, np. słowa ówczesnej minister spraw wewnętrznych Priti Patel, która w 2022 roku umieściła osoby ubiegające się o azyl w tej samej kategorii co gwałciciele i mordercy.

Przekazy medialne, zauważalny wzrost liczby osób spoza Europy w brytyjskim społeczeństwie, lęk przed atakami terrorystycznymi, a także nagłaśniane akty przemocy, również te dokonywane przez osoby biorące udział w anty-imigranckich protestach, mają wpływ na kreowanie sposobu postrzeganie przez Brytyjczyków zjawiska imigracji.

W badaniu przeprowadzony przez Ipsos w sierpniu 2024 roku jako najważniejszy problem, z którym mierzy się obecnie Wielka Brytania po raz pierwszy od 2016 roku najwięcej głosów uzyskała imigracja. Poza głosami przeciwnymi imigrantom po kilku dniach protestów i zamieszek na ulice wyszli kontrdemostratorzy potępiający rasistowskie zachowania i starający się zapewnić ochronę miejscom najbardziej narażonym na ataki demonstrantów. Jak dowodzi portal YouGov antyimigranccy protestujący są w mniejszości w głoszonych przez siebie radykalnych poglądach.

85 % ankietowanych Brytyjczyków sprzeciwia się niepokojom, do których dochodzi podczas protestów, a 54% jest przeciwne samym protestom. Na podstawie tych danych można dojść do wniosku, że pomimo rosnącej niechęci wobec imigrantów, zauważalnej w brytyjskim społeczeństwie, większość osób nie uważa jednak, że demonstracje oraz akty przemocy i wandalizmu są odpowiednim rozwiązaniem tego problemu.

Wpływ skrajnej prawicy

Jaki wpływ na ostatnie wydarzenia w Wielkiej Brytanii miała skrajna prawica? Daniel De Simone w swoim artykule dla BBC wskazuje na fakt, iż osoby zaangażowane w zamieszki w większości nie były członkami formalnych ugrupowań ani nie posiadały znanych powiązań ze skrajną prawicą. Zdarzało się że w demonstracjach brali udział przestępcy liczący na możliwość dokonania kradzieży czy osoby pod wpływem alkoholu, które dołączały do protestujących w celu podtrzymania chaosu.

Jednak efekt, który demonstracje wywołały w skali ogólnopaństwowej może stanowić dla zadeklarowanych prawicowych ekstremistów dowód na moc sprawczą głoszonych przez nich haseł oraz na obecność większej ilości osób o podobnych poglądach w brytyjskim społeczeństwie, co w przyszłości może prowadzić do prób wykorzystywania kolejnych tragedii do własnych celów. Ostatecznie demonstracje można uznać już za zakończone, czemu przysłużyła się działalność policji, która dokonała licznych aresztowań osób zaangażowanych w zamieszki.

Na chwilę obecną nikt z zatrzymanych nie usłyszał oskarżeń o działania o charakterze terrorystycznym, jednak taka możliwość ma być w dalszym ciągu rozważana. Potępienie dla demonstrujących wyraził także premier Keir Starmer mówiąc, że “niezależnie od widocznej motywacji, to nie jest protest, to czysta przemoc i nie będziemy tolerować ataków na meczety ani nasze muzułmańskie społeczeństwo”.

Źródła:

[1] Booth, William and Adam, Karla. “After a week of U.K. riots, thousands fill the streets to decry racism.” The Washington Post, 7 sierpnia, 2024,
https://www.washingtonpost.com/world/2024/08/07/uk-riots-police-violence-arrests-sentences/ .
[2] Boswell, Christina and Badenhoop, Elisabeth. ““What isn't in the files, isn't in theworld”:Understanding state ignorance of irregularmigration in Germany and the United Kingdom.” Governance, no. 34 (2021): 335-352.
[3] Clemence, Michael and Skinner, Gideon and King , Laura. “Immigration seen as the biggest issue facing Britain while concern about crime surges.” Ipsos, 16 sierpnia, 2024,https://www.ipsos.com/en-uk/immigration-seen-biggest-issue-facing-britain-while-concern-about-crime-surges.
[4] Courea, Eleni. “Far-right disorder had ‘clear’ Russian involvement, says ex-MI6 spy.” The Guardian, 11 sierpnia, 2024, https://www.theguardian.com/politics/article/2024/aug/11/far-right-disorder-had-clear-russian-involvement-says-ex-mi6-spy .
[5]De Simone, Daniel. “Riots show how the UK's far right has changed.” BBC, 21 sierpnia, 2024, https://www.bbc.co.uk/news/articles/c74lwnxxxzjo .
[6] Difford, Dylan and Smith, Matthew. “The public reaction to the 2024 riots.” YouGov, 6 sierpnia, 2024, https://yougov.co.uk/politics/articles/50257-the-public-reaction-to-the-2024-riots .
[7] Kłosińska, Zofia. “Wielka Brytania: „Nowy rozdział w stosunkach” z Unią Europejską?.” Euractiv.pl, 21 lipca, 2024, https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/wielka-brytania-nowy-rozdzial-w-stosunkach-z-unia-europejska/.
[8] Kottasova, Ivana. Gigova, Radina. “ A third girl has died in the UK after one of the worst attacks on children in decades. Here’s what to know.” CNN, 31 lipca, 2024, https://edition.cnn.com/2024/07/30/uk/southport-stabbing-attack-explainer/index.html.
[9] “Labour Party Manifesto 2024.” https://labour.org.uk/change/take-back-our-streets/ .
[10] “Long-term migration figures in the United Kingdom from 1964 to 2023.”
Statista,https://www.statista.com/statistics/283287/net-migration-figures-of-the-united-kingdom-y-on-y/.
[11] Maclellan, Kylie. Demony, Catarina. “UK's Starmer vows speedy punishment to quell violent disorder.” Reuters, 5 sierpnia, 2024, https://www.reuters.com/world/uk/uks-starmer-hold-emergency-meeting-riots-intensify-2024-08-05/ .
[12] “More than 1,000 arrested following UK riots, police say.” Reuters, 14 sierpnia, 2024, https://www.reuters.com/world/uk/more-than-1000-arrested-following-uk-riots-police-say-2024-08-13/ .
[13] Murray, Jessica. “Middle-class Britons more likely to be biased about Islam, finds survey.” The Guardian, 25 stycznia, 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/jan/25/middle-class-britons-more-likely-to-be-biased-about-islam-finds-survey .
[14] Musiał-Karg, Magdalena. “Operacje BREXIT. Brytyjskie referenda z 1975 i 2016r.” Acta Politica Polonica, no. 3 (2016): 5-18.
[15] Orzechowska- Słowikowska, Daria. “Polityka imigracyjna państw Europy Zachodniej. Kazus Lampedusy.” Teka Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych, no. 10/2 (2015): 71-83.
[16] Tazamal, Mobashra. “The mainstreaming of Islamophobia in the UK.”, Politico, 12 sierpnia, 2024, https://www.politico.eu/article/islamophobia-uk-far-right-violence-race-riots-southport/.
[17] Virdee, Satnam. McGeever, Brendan. “Racism, Crisis, Brexit.” Ethnic and racial studies, no. 10 (2018): 1802-1819.
[18] “Who are the UK’s undocumented population?” The Joint Council for The Welfare of Immigrants, Czerwiec, 2024, https://jcwi.org.uk/resource/who-are-the-uks-undocumented-population/.
[19] Wolska, Anna. “Wielka Brytania: Zamieszki w Anglii coraz poważniejsze.” Euractiv.pl, 6 sierpnia, 2024, https://www.euractiv.pl/section/demokracja/news/wielka-brytania-zamieszki-w-anglii-coraz-powazniejsze/ .