Rok 2024 jest rokiem zmian dla wielu instytucji unijnych. W czerwcu odbędą się wybory do Parlamentu Europejskiego (PE), później zostanie powołany nowy skład Komisji Europejskiej (KE). W lipcu miejsce belgijskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (RUE) zajmą Węgry. Ta kwestia budzi jednak tak dużo kontrowersji, że Parlament Europejski próbuje zamrozić prawo głosu Węgier w RUE, a Charles Michel, który zamierzał odejść ze stanowiska przewodniczącego Rady Europejskiej (RE) i kandydować do PE, zrezygnował ze swojego pomysłu w związku z obawami, że kontrolę nad RE przejmie Victor Orban jako przedstawiciel państwa sprawującego prezydencję w RUE.

Autorka: Polina Hopta

W tym artykule główna uwaga będzie poświęcona węgierskiej prezydencji w Radzie UE w 2024 roku. Temat zostanie opisany w kontekście sposobu funkcjonowania Rady oraz roli, jaką w niej sprawuje tzw. prezydencja.

Rada Unii Europejskiej jako instytucja unijna

Rada Unii Europejskiej jest jedną z siedmiu instytucji unijnych, w której są reprezentowane wszystkie z 27 państw Unii. Składa się z ministrów rządów państw członkowskich odpowiedzialnych za różne obszary polityki (w zależności od tematyki obrad). Rada ma na celu propagowanie wartości Unii Europejskiej, służenie interesom jej obywateli oraz Państw Członkowskich. Art.16 TUE stanowi, że Rada realizuje swoje cele poprzez pełnienie, razem z Parlamentem Europejskim, funkcji prawodawczej i budżetowej. Rada UE zajmuje się także określaniem polityki i koordynacji zgodnie z warunkami, które zostały przewidziane w Traktatach.

Prezydencja w Radzie UE

Na czele Rady stoi przewodniczący, który jest przedstawicielem państwa sprawującego tzw. prezydencję. Art.16 TUE mówi o tym, że „Prezydencję składów Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych, sprawują na zasadzie równej rotacji przedstawiciele Państw Członkowskich w Radzie, na warunkach określonych zgodnie z artykułem 236 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej”. Traktat lizboński wprowadził system współpracy państw w grupach po trzy, przy uwzględnieniu ich różnorodności i położenia geograficznego. Grupy ustalają wspólne cele na okres 18 miesięcy, a później na podstawie wyznaczonego kierunku każde państwo określa swój sześciomiesięczny program. Obecna grupa składa się z Hiszpanii, Belgii oraz Węgier. W lipcu, tuż po wyborach do Parlamentu Europejskiego i ustaleniu składu Komisji Europejskiej, prezydencję obejmą Węgry.

Prezydencja odgrywa ważną rolę w stabilności i funkcjonowaniu Unii. Państwo zajmujące to stanowisko kieruje przez pół roku pracami posiedzeń Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych. Zajmuje się ustalaniem porządku obrad, przewodniczy jej posiedzeniom i reprezentuje ją przed innymi instytucjami. Do zadań państwa przewodniczącego należy bezstronne prowadzenie obrad, rozwiązywanie kwestii spornych oraz doprowadzenie do konsensusu. Dr Jonas Tallberg wśród funkcji prezydencji wyróżnił trzy główne, takie jak formowanie agendy, przyspieszanie lub spowalniane rozpatrywania spraw oraz usuwanie z agendy już istniejących spraw.

Parlament Europejski: dwie rezolucje w sprawie sytuacji na Węgrzech

Parlament Europejski, jako jeden z pierwszych wśród instytucji unijnych, zareagował na perspektywę sprawowania prezydencji przez Węgry. W czerwcu 2023 roku Parlament głosował nad rezolucją „w sprawie naruszania zasad państwa prawnego i praw podstawowych na Węgrzech oraz zamrożonych funduszy UE”, którą poparto większością głosów (442 europosłów przy 144 głosach przeciw, 33 wstrzymało się od głosu). W styczniu 2024 roku PE uruchomił procedurę na mocy art. 7 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), wzywając RE do stwierdzenia poważnego i stałego naruszania przez Węgry wartości unijnych, w szczególności poszanowania praw podstawowych, praworządności i demokracji.

Europarlamentarzyści podali w wątpliwość możliwość wiarygodnego pełnienia funkcji na stanowisku prezydencji Rady UE przez państwo, które nie przestrzega przepisów prawa unijnego oraz wartości podstawowych. Parlament Europejski zwrócił się do Komisji Europejskiej oraz Rady Europejskiej w celu ograniczenia możliwości przyszłego sprawowania władzy przez Węgry.

Rada Europejska: Charles Michel zostaje na stanowisku

Na początku stycznia 2024 roku Charles Michel, przewodniczący RE, ogłosił na portalach De Standaard, Le Soir i La Libre, że zrezygnuje z zajmowanego stanowiska w celu kandydowania do Parlamentu Europejskiego. Na końcu stycznia, przed szczytowym spotkaniem przywódców europejskich, jednak ogłosił o cofnięciu swojej decyzji. Charles Michel na swojej stronie na platformie Facebook zaznaczył, że jego decyzja nie powinna być powodem odwrócenia uwagi od misji europejskiej oraz powodem do podziału Rady Europejskiej. Przyczyną zmiany planów obecnego przewodniczącego RE jest negatywna reakcja przedstawicieli instytucji unijnych w obawie o to, że, zgodnie z postanowieniami TUE, Węgry, jako kraj sprawujący prezydencję, objąłby tymczasowo także główne stanowisko w RE.

Obawy związane z węgierską prezydencją w Radzie UE

  W związku z tym, że Parlament Europejski już po raz kolejny próbuje uruchomić art.7 ust.1 TUE, a przedstawiciele różnych instytucji unijnych potępiają decyzję Charlesa Michela o odejściu w obawie o przejęcie stanowiska przez Victora Orbana, ważnym jest przedstawienie powodów, dla których przyszła prezydencja Węgier budzi tak dużo kontrowersji.

Parlament powołuje się na stałe nieprzestrzeganie wartości unijnych przez Węgry. W związku z tym w Radzie jest uruchomione postępowanie na mocy art. 7 oraz „pieniądze za praworządność” wobec Węgier. Objęcie prezydencji przez ten kraj będzie oznaczało, że Węgry będą odpowiedzialne za postępowanie wobec samych siebie.

W Radzie także mówi się o tym, że Węgry mogą spowalniać plany co do przyjęcia do struktur unijnych nowych państw. W tym kontekście ukraińska perspektywa integracji z Unią może zostać uzależniona od decyzji podejmowanych wobec etnicznych Węgrów w regionie Zakarpacia.

Węgierska prezydencja w Radzie UE: program działań

Kontrowersje wokół prezydencji węgierskiej pojawiają się jednak z tego powodu, że nie jest zrozumiałe do końca, jakie są plany przyszłej prezydencji. W okresie sprawowania prezydencji państwo pełni swoje funkcje na podstawie ustalonego planu działań, który nie został jeszcze opublikowany. Węgierskie kanały informacyjne Daily News Hungary oraz The Budapest Times, w maju oraz styczniu odpowiednio, podały informację na temat niektórych punktów programu węgierskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, które opisała Judit Varga podczas spotkania w ramach sieci szefów krajowych komisji parlamentarnych UE w belgijskim mieście Namur.

W programie węgierskim wyodrębniono trzy najważniejsze obszary działań: polityka prorodzinna, spójność oraz rozszerzenie Unii Europejskiej. W ramach pierwszego obszaru Węgry skupią się na promowaniu rodziny jako ważnego elementu budowania społeczeństwa unijnego, ale także jako przeciwwagę dla prowadzonych polityk migracyjnych oraz integracyjnych w Unii. Działania w drugim obszarze będą realizowane poprzez wyrównanie różnic w poziomie rozwoju poszczególnych regionów w celu osiągnięcia harmonijnego rozwoju całej Unii Europejskiej. Węgry wspierają także rozszerzenie Unii o nowe państwa, ale pod warunkiem, że dla wszystkich będą stworzone identyczne warunki i żadne z państw kandydujących nie będzie uprzywilejowane do szybszej integracji niż inne.

W ramach przygotowań do sprawowania prezydencji powołano także Ministerstwo Spraw Europejskich. Ministerstwo, na czele którego stanie ekspert ds. Unii Europejskiej Janos Boka, ma na celu pomaganie w zarządzaniu prezydencją oraz bycie uczciwym pośrednikiem między Węgrami i Unią Europejską.

Podsumowanie

Komisja Europejska ostatnio odblokowała część funduszy unijnych dla Węgier w związku z sukcesami na polu rozwiązywania problemów z praworządnością. Parlament Europejski podważa taką decyzję i w związku z tym uruchomił procedurę na mocy art. 7 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), wzywając RE do stwierdzenia poważnego i stałego naruszania przez Węgry wartości unijnych. Wcześniej Judit Varga w wywiadzie dla El Debate zaznaczyła, że Węgry są wzorem do naśladowania po tym, jak poczyniły postępy w sprawie przestrzegania praw podstawowych i walki z korupcją.

Rada Europejska powinna rozpatrzyć ustalenia Parlamentu. W razie potwierdzenia istnienia poważnego i stałego naruszania praworządności przez Węgry, ich prawo głosu mogłoby zostać zawieszone w RUE. Taka decyzja jest mało prawdopodobna, ponieważ KE i RE są bardziej nastawione na poszukiwanie kompromisu z Węgrami. Ponadto podobna sytuacja już miała miejsce w 2018 roku, kiedy Rada odrzuciła wniosek Parlamentu Europejskiego w sprawie uruchomienia art. 7, ust.1 TUE wobec Węgier.

Prezydencja odgrywa ważną rolę w wyznaczaniu sposobu funkcjonowania Rady. Warto jednak pamiętać, że ograniczony do 6 miesięcy okres sprawowania władzy nie pozwala na wprowadzenie znaczących zmian. Prezydencja może zainicjować propozycję legislacyjne, kontynuować pracę poprzedniej grupy albo je zakończyć. Bez względu na to, że ustalanie agendy jest jednym z najważniejszych zadań państwa sprawującego prezydencję, istniejące tradycje w Radzie nie pozwalają na wprowadzenie znaczących zmian w sposobie funkcjonowania tej instytucji.

Teoretyczny program węgierskiej prezydencji na czas kadencji obejmuje działania, które dotyczą ważnych obszarów dla Unii Europejskiej. Powołanie Ministerstwa ds. UE z pozytywnie nastawionym do Unii ekspertem na czele może spowodować zmniejszenie napięć na linii Budapeszt-Bruksela oraz sukcesywną realizację programu węgierskiego.