Turecka walka z terroryzmem w Syrii

Minął już miesiąc, odkąd Turcja rozpoczęła kolejny rozdział działań militarnych w północnej Syrii – operację „Gałązka oliwna”.

Poprzednia turecka interwencjana terytorium południowego sąsiada, mająca na celu zwalczanie terroryzmu – znana jako „Tarcza Eufratu” (FıratKalkanı Harekâtı; 24 sierpnia 2016 r. – 29 marca 2017 r.)– zakończyła się trwającą do dziś okupacją części syryjskiego terytorium o powierzchni ok. 2 tys. km² przez Tureckie Siły Zbrojne (TSK) i wspieranych przez nie miejscowych rebeliantów – tzw. Syryjską Wolną Armię (FSA). Wkroczenie TSK do Syrii odniosło jednak strategiczny z tureckiego punktu widzenia sukces, tzn. zapobiegło połączeniu się terenów pod kontrolą zdominowanych przez Kurdów Syryjskich Sił Demokratycznych (SDF) wspieranych przez Stany Zjednoczone w walce z tzw. Państwem Islamskim. To pokazało prawdziwe intencje Turcji, którymi bynajmniej nie było zwalczanie ISIS, lecz przede wszystkim walka z rodzącą się autonomią kurdyjską u liczącej ponad 900 km granicy tureckiej.

Dowodów na to dostarcza nowa operacja militarna, rozpoczęta 20 stycznia br., nazwana przewrotnie „Gałązką oliwną” (Zeytin Dalı Harekâtı). Celem TSK stał się kontrolowany przez Kurdów  tzw. kanton Afrin, a motywem tych działań – walka z terroryzmem. Turcja postrzega bowiem tworzące rdzeń kurdyjskich bojówek Powszechne Jednostki Ochrony (YPG) i jej skrzydło polityczne – Partię Unii Demokratycznej (PYD) – za ten sam twór, co powszechnie uznawana za organizację terrorystyczną Partia Pracujących Kurdystanu. To właśnie owiana złą sławą separatystyczna PKK odpowiada za ok. 40 tys. ofiar w rozpoczętej w 1984 r. i trwającejniemal 30 lat wojnie domowej w Turcji.Należy jednak zaznaczyć, że kanton Afrin pod kontrolą YPG/PYD, odkąd usamodzielnił się od wpływów rządu centralnego w Damaszku w 2012 r., pozostawał jednym z najbezpieczniejszych regionów trawionej wojną Syrii, który nie wykazywał agresji w stosunku do tureckiego sąsiada zza miedzy. 

„Gałązka oliwna” na pierwszych stronach gazet

Podobnie, jak to miało miejsce po nieudanym puczu wojskowym 15 lipca 2016 r., również teraz turecki rząd wykorzystuje nadarzającą się okazję i buduje narrację krytycznego zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego. Ma to na celu skupienie uwagi społeczeństwa na kwestiach jedności narodowej ponad podziałami politycznymi i jednocześnie podsyca nastroje nacjonalistyczne wśród Turków. Odsuwa również na dalszy plan inne problemy, z którymi boryka się kraj.

Operacja „Gałązka oliwna” pociągnęła za sobą już setki ofiar i temat interwencji zdominował debatę publiczną w Turcji. Jest to symptomatyczne i daje możliwość obserwacji, jak wyglądają dziś tureckie media po niemal 16 latach nieprzerwanych rządów AKP – Partii Sprawiedliwości i Rozwoju – pod kierownictwem obecnego prezydenta Republiki Tureckiej Recepa Tayyipa Erdoğana.

Co dzień prasa donosi w podniosłych słowach już o ponad tysiącu „zneutralizowanych” terrorystów – jak określa się zarówno zabitych, jak i rannych oraz ujętych bojowników YPG. Czołówki gazet codziennych Sabah, Milliyet, Akşam czy nawet Hürriyet – podają dane o „rekordowej” liczbie „unieszkodliwionych” terrorystów w procesie „oczyszczania” Afrinu. Pojawiają się także czarno-białe zdjęcia kolejnych bohaterskich Mehmetçików – jak mówi się w zdrobniały sposób o poległych tureckich żołnierzach – męczennikach.

Prorządowa – i prowojenna – narracja obecna jest nie tylko w prasie, na paskach wiadomości telewizorów w stambulskich herbaciarniach, ale i w metrze, na ulicach oraz uniwersytetach. Na uczelnianych holach co krok można spotkać plakaty wyrażające poparcie dla „chwalebnej armii”. I tak uniwersytecki Atatürkowski Klub Dyskusyjny na Uniwersytecie Stambulskim głosi, że „turecka młodzież jest w Afrinie obok Mehmetçików”.

Dziennikarstwo i debata w dobie represji

Debata publiczna przybiera obecnie wymiar niemal wyłącznie jednostronny. I bynajmniej nie chodzi tu jedynie o media znane z prorządowych sympatii – ale również o tytuły uchodzące dotąd za rzetelne, często krytyczne wobec władzy. Stały się one bardzo ostrożne w doborze słów. Dziś nie ma już miejsca w prasie na otwartą krytykę działań rządu; nawet zawoalowane komentarze, potępiające między wierszami turecką inwazję na Afrin, mogą grozić aresztowaniem.

Przekonało się o tym także kilkunastu lekarzy z Tureckiego Związku Lekarskiego, którzy zostali zatrzymani za szerzenie „terrorystycznej propagandy”. Prezydent Erdoğan nazwał ich „miłującymi terror zdrajcami” i dodał, że związek ten, skupiający ponad 80 tys. medyków, nie ma odtąd moralnego prawa nazywania się „tureckim”. Aresztowano także ponad 300 osób, które na swoich profilach w mediach społecznościowych wyraziły poparcie dla apelu medyków. Tymczasem głównym przesłaniem podpisanego przez nich oświadczenia, zatytułowanego „Wojna to kwestia zdrowia publicznego”[1], było hasło „Nie dla wojny, pokój natychmiast!”.

Przekaz medialny nie pozostaje bez wpływu na opinię publiczną. Według tureckiego centrum badawczego A&G, 89% Turków popiera interwencję w Syrii[2]. Co więcej, 84% badanych zgadza się z opinią rządu, że YPG/PYD i PKK są w rzeczywistości tą samą organizacją.

Mocnego poparcia prezydenta Erdoğana w kwestii „Oliwnej gałązki” nie są w stanie zburzyć słowa krytyki, na które porywają się niemal jedynie czołowi politycy opozycyjnejLudowej Partii Demokratycznej(HDP), skupiającej się na kwestiach kurdyjskich. „Pojawiają się kłamstwa, nieprawdziwe rzeczy, ale nie zważając na to, my przemy naprzód na naszej drodze![3]” – grzmi Erdoğan. A tymczasem liderzy HDP Selahattin Demirtaş i Figen Yüksekdağ od ponad roku pozostają w areszcie pod zarzutem wspierania terroryzmu.

Jaki ma być przekaz? Instrukcje z góry

Europejskiego czytelnika może zdziwić fakt, że rząd Turcji, wciąż formalnie aspirujący do członkostwa w UE, sporządził wytyczne dla dziennikarzy, w jaki sposób mają interpretować wydarzenia mające miejsce w Afrinie i jak informować o nich turecką opinię publiczną. Tuż po rozpoczęciu kampanii militarnej premier Turcji Binali Yıldırım spotkał się z przedstawicielami czołowych tureckich mediów, by przedstawić im 15-punktowąlistę wskazówek.

Dotyczą one głównie konsekwentnego zaznaczania, że turecka interwencja jest wymierzona w terroryzm nie tylko ze strony YPG/PYD/PKK, ale i ISIS – choć w tym regionie ich nie ma. Istotne ma być także podkreślanie, że operacja przykłada szczególną troskę, by unikaćofiar cywilnych. Jednak dochodzenie Human Rights Watch wykazało, że w ciągu zaledwie trzech dni interwencji zginęło co najmniej 26 cywili, w tym 17 dzieci – tureckie media nie wspominają o tych ofiarach[4].Rząd zaleca natomiast dziennikarzom sceptycyzm wobec doniesień z innych źródeł, w tym zwłaszcza do danych podawanych przez PYD[5].

Według HamzyGüla, dziennikarza z wieloletnim doświadczeniem, agencje medialne wprost otrzymują instrukcje z góry, o czym mają pisać i z kim rozmawiać, a „80-milionowy naród trwa w błędnym przekonaniu, że wydarzenia toczą się tak, jak donoszą o tym cztery lub pięć stacji”[6].    Doprowadza to do absurdalnej sytuacji, w której wielu tureckich dziennikarzy zaniechało korespondencji z linii frontu, a rzetelne informacje można uzyskać jedynie ze źródeł zagranicznych. Erol Önderoğlu z Reporters Without Borders twierdzi, że obecny stan rzeczy nie sprzyja wolności słowa i uczciwej debacie nt. działań Turcji, a raczej tworzy „klimat, w którym wszyscy wspierają wojnę i operację”. Według niego „żałosny” stan tureckiego dziennikarstwa, który widzimyzwłaszcza w kwestii Afrinu, „nie może być zdrowy dla społeczeństwa”.

Jakie perspektywy?

Wydaje się, że w najbliższym czasie represje wobec niepokornych dziennikarzy mogą się nasilać.  Podobnie medialny przekaz będzie coraz bardziej pochlebny dla działań rządu. Nie można bowiem mieć złudzeń, że zamykanie pism – jak Zaman – iosadzanie w areszcie kolejnych dziennikarzy i dysydentów na podstawie wysuwanych lekką ręką oskarżeń o powiązanie albo z propagandą terrorystyczną, albo z puczystami-Gülenistami nagle się zatrzyma.Prognozy te potwierdzaranking World Justice Project 2017-2018 , w którym Turcja właśnie odnotowała spadek na 101. miejsce na 113 badanych państw w kwestii przestrzegania zasad państwa prawa[7].

Prezydent Erdoğan przynajmniej do 19 kwietnia br. będzie posiadać dodatkowe prerogatywy do rządzenia krajem na podstawie dekretów – co wynika z szóstego już wydłużenia stanu wyjątkowego po nieudanej próbie wojskowego zamachu stanu z 2016 r. Zaś na listopad 2019 r. przewidywane są wybory prezydenckie, które w ostateczny sposób mają przypieczętować jego niepodzielną władzę. Wtedy to bowiem w pełni zacznie obowiązywać system prezydencki, w którym rola parlamentu w procesach decyzyjnych zostanie ograniczona do minimum, a funkcję premiera przejmie prezydent. Trudno oczekiwać, by Erdoğan nie wykorzystał swojego rosnącego wpływu na media i wynikających z niego nastrojów społecznych w zbliżającej się kampanii wyborczej. 

(FMM)

[1]http://www.hurriyetdailynews.com/detained-turkish-medical-association-head-defends-anti-war-statement-126691

[2]http://www.hurriyetdailynews.com/nearly-90-percent-of-turkish-citizens-support-cross-border-operation-in-syria-survey-127594

[3]http://www.milliyet.com.tr/yola-devam--siyaset-2615277/

[4]http://theregion.org/m/article/12893-hrw-confirms-turkey-is-killing-civilians-in-afrin

[5] https://www.evrensel.net/amp/343819/yildirimdan-medyaya-15-maddelik-afrin-talimati

[6]https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/02/turkey-syria-turkish-media-fails-afrin-test.html

[7] https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/02/turkey-erdogan-jailing-journalists-policy-lucrative-results.html

Korzystając z okazji zorganizowanego przez Stowarzyszenie Polonii w Stambule, spotkania wigilijnego dnia 16.12.2017, postanowiłem porozmawiać z członkinią tej organizacji, Panią Sławomirą Kozieniec, wieloletnią działaczką społeczną na rzecz Polonii w Turcji. Tematy, które poruszyliśmy były poświęcone jej doświadczeniom z życia w Stambule, ocenie tureckiego społeczeństwa i historycznych relacji polsko-tureckich.

Miłosz Balcerzak: Czy mogłaby Pani opowiedzieć kilka słów o sobie? Jak znalazła się Pani w Turcji, co skłoniło Panią do zamieszkania w Stambule?

Sławomira Kozieniec: Do Turcji przyjechałam 11 lat temu. Stało się to za sprawą mojego męża, który z zawodu jest dziennikarzem zajmującym się tematyką Bliskiego Wschodu i jednym z wielu krajów w jego sferze zainteresowań była i jest Turcja. Aby ułatwić mu pracę, staram się pomagać jak tylko mogę. Z wykształcenia jestem aktorką blisko związana z teatrem, a w wolnych chwilach piszę również artykuły w języku polskim. Poza tym, jestem pasjonatką fotografii i pomimo ogromnej ciężkości przyswojenia języka tureckiego, staram się go opanować na tyle, na ile moje uzdolnienia lingwistyczne mi zezwalają.

Miłosz Balcerzak: Jak narodził się pomysł założenia Stowarzyszenia Polonii w Stambule? Proszę przedstawić czytelnikom krótką historię tej inicjatywy.

Sławomira Kozieniec: Pomysł założenia takiej organizacji powstał kilka lat temu. Naszą myślą przewodnią, była chęć lepszego zintegrowania i zorganizowania życia Polonii w Stambule. Niestety z różnych względów, na początku nie mogliśmy zrealizować tego celu i dopiero w ubiegłym roku w maju, przy współpracy z Konsulem Generalnym w Stambule, udało nam się rozpocząć działalność Stowarzyszenia, które miało być w zamyśle, swoistym centrum kultury polskiej. Naszym najważniejszym priorytetem, było stworzenie polskiej szkółki dla najmłodszych, gdyż wiele osób pytało się o możliwość posłania swoich dzieci do placówki, gdzie będą one mogły uczyć się ojczystego języka. Pomysł udało się wcielić w życie i w poprzednim roku szkolnym, na zajęcia uczęszczało już kilkanaścioro uczniów. W tym roku mamy zapisanych tylko siódemkę dzieci, niemniej jednak planujemy wciąż kontynuować naszą misję. Ponadto, organizujemy liczne wydarzenia kulturalne w ciągu całego roku, które również mają na celu ściślejsze integrowanie i zachęcanie Polaków do pielęgnowania własnych tradycji i tożsamości narodowej. Ostatnio w dzień mikołajek, udało się zgromadzić około stu osób.Wydajemy również Gazetę Polonii Tureckiej – Lehistan Sokağı, którą można otrzymać od nas w wersji elektronicznej. Niemniej jednakto co boli najbardziej to fakt, iż nasi rodacy nie chcą w większości przypadków brać udziału w tego typu inicjatywach. Zawsze znajdują jakieś „ale’’, byleby tylko usprawiedliwić swój brak zainteresowania w organizowanych akcjach, który najczęściej wynika niestety z obojętności, bierności w stosunku do spraw dla Polonii istotnych,. Dodatkowo, Polonia jest bardzo grymaśna i niechętna do wspólnej integracji ze sobą. Myślę że, jest to swego rodzaju „czkawka” i spuścizna psychologiczna w naszym społeczeństwie po latach komunizmu, gdzie zapisywanie się do większości publicznie działających instytucji czy organizacji było smutną przymuszoną koniecznością.

Miłosz Balcerzak: Jak duża jest liczebność Polonii w Turcji? Ilu Polaków przebywa na stałe w Stambule?

Sławomira Kozieniec: Ciężko to stwierdzić, ze względu na rygorystyczne procedury prawne w kwestii zbierania danych osobowych na temat ludzi mieszkających w Turcji oraz bez wątpienia z powodu rozległości terytorialnej tego państwa. Lecz na pewno największe skupiska polskiej ludności można odnaleźć w Stambule, Alanyai i Antalyi. Można z dużą ostrożnością oszacować iż w Stambule jest to około 200-300 osób, wśród nich są przede wszystkim zamężne kobiety, studenci czy ludzie zajmujący się działalnością gospodarczą.

Miłosz Balcerzak: Jakie można znaleźć wspólne związki historyczne na polsko-tureckich kartach historii?

Sławomira Kozieniec: Niedawno obchodziliśmy 600-lecie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Turcją, sam ten fakt świadczy o długoletniej współpracy w różnorodnych dziedzinach i wzajemnych powiązaniach. Jedną z niezwykłych ciekawostek historycznych, o której zdecydowanie warto pamiętać, jest wciąż istniejąca mała miejscowość pod Stambułem o nazwie Polonezköy (w tłumaczeniu: polska wieś). Jej pierwotna nazwa to Adampol, który został założony w 1842 roku. W tym roku minęło dokładnie 175 lat od powstania wioski, założonej przez prawą rękę Adama Czartoryskiego, Michała Czajkowskiego. Był on bardzo barwną postacią, o wielowymiarowym życiorysie. Był to pisarz, romantyk i działacz niepodległościowy oddany idei odzyskania niepodległości przez Polskę przy wsparciu wojskowym Kozaków. Wziął udział w powstaniu listopadowym, dowodząc kozackim oddziałem w walkach przeciwko carskiej Rosji. Po upadku narodowego zrywu, wyemigrował do Francji, gdzie zaangażował się w działania polityczne w ramach ugrupowania Hotel Lambert. Książe Czartoryski świadom jego zamiłowań do Orientu i zdolności perswazyjnych, zdecydował wyznaczyć Czajkowskiego na szefa Agencji Głównej Misji Wschodniej Hotelu Lambert, która miała za zadanie pełnić agencję dyplomatyczną Polski w państwie sułtanów. Po przyjeździe do Turcji, aby uniknąć wydalenia do Imperium Rosyjskiego, które takie żądanie Turcji postawiło, nasz rodak postanowił przejść na Islam przyjmując imię Muhammad Sadyk Pasza. Chciał w ten sposób uniknąć niechybnej śmierci lub zesłania w głąb Caratu, a co więcej dzięki konwersji mógł skuteczniej zabiegać o wpływy polityczne u sułtana dla sprawy polskiej. Co więcej, wykorzystywał swoją renomę i majątek Czartoryskiego dla wykupywania z niewoli tureckiej polskich jeńców oraz uwalniania ze służby wojskowej woddziałach czerskich, tych Polaków, którzy byli przymusowo włączani do armii rosyjskiej na Kaukazie. W celu stworzenia namiastki ojczyzny, dla oswobodzonych polskich wygnańców i tułaczy Czajkowski z inicjatywy Czartoryskiego wykupił ziemie w okolicach Stambułu i zlecił budowę wsi. Pierwszy budynek został poświęcony 19 marca 1842, a przez cały okres istnienia tej miejscowości mieszkali w niej Polacy, których potomkowie żyją po dziś dzień, stanowiąc już siódme pokolenie polskich rodzin. Są to obywatele tureccy wciąż umiejący mówić po polsku, pamiętający o swoich polskich korzeniach i bogatej historii. Niemniej jednak, większość mieszkańców Polonezköy używa w domach język turecki, gdyż są to często rodziny mieszane, a biorąc pod uwagę fakt, iżw ostatnich latach coraz więcej młodych ludzi wybiera życie za granicą, zmienia się tym samym charakter, niegdyś tak bardzo polskiej osady.

Miłosz Balcerzak: Mało osób zdaje sobie sprawę iż polski wieszcz narodowy Adam Mickiewicz umarł właśnie tutaj w Konstantynopolu w 1855 roku.

Sławomira Kozieniec: Zgadza się. Sama przypomniałam sobie o tym fakcie, kilka lat po przyjeździe do Stambułu. Często o tym się zapomina i niewielu o tym wie, iż możemy znaleźć w tym mieście muzeum Adama Mickiewicza. Jest ono cały czas czynne, lecz jest tak skromnie odwiedzane że strażnik, który tam pracuje nie ma za dużo obowiązków, ponieważ nikt tam w zasadzie nie przychodzi.

Miłosz Balcerzak:Jakie są największe pozytywy i negatywy życia w Stambule? Jak ocenia Pani mieszkańców tego kraju?

Sławomira Kozieniec: Myślę że na pewno można doznać tutaj, większej serdeczności niż by się człowiek mógł spodziewać. Miałam wiele takich przypadków, które byłyby w Polsce nie do wyobrażenia. Należy być świadom, że jest to kraj trzy razy większy od Polski, co za tym idzie każdy region Turcji jest odmienny i ma swoją własną charakterystykę. Ponadto, kraj zamieszkuje około sto mniejszości narodowych, wyróżniających się swoją kulturą, językiem czy też stylem życia, powodując że Turcja jest wielonarodową i wieloetniczną mozaiką społecznościową. Negatywną stroną życia w takiej metropolii jak Stambuł jest niewątpliwie fakt, że odległości pomiędzy różnymi miejscami są tak potwornie ogromne, że niekiedy podróż do swojego miejsca zatrudnienia, bądź chęć zobaczenia drugiej strony miasta zabiera więcej czasu, niż sama wykonywana praca lub inne zaplanowane czynności. Na szczęście komunikacja w mieście jest sprawnie zorganizowana i jest to niewątpliwie zaletą Stambułu. Dzięki wprowadzeniu elektronicznych kart ludzie mogą szybko uporać się z płatnością za środki transportu i przy tym obowiązuje jednolita cena na wszystkie połączenia autobusowe, tramwajowe, promowe i metrowe. Chwalę sobie również w Turcji szerokie o bardzo dobrej jakości drogi, które pozwalają szybko pokonywać znaczne dystanse. Z mojego życiowego doświadczenia mogę również powiedzieć, iż Turcy doskonale wiedzą jak i gdzie robić rentowny biznes. Jeśli istnieje jakaś zaniedbana sfera gospodarcza lub wolna nisza, która nie jest przez nikogo innego zagospodarowywana w sposób wystarczający, to natychmiast pojawia się ktoś z inicjatywą i wypełnia te zapotrzebowanie rynkowe. Na przykład, zakładają w takich miejscach małe sklepiki, przenośne uliczne stragany czy też świetnie działające busiki wypełniające wolne miejsce w lokalnym biznesie . To świadczy o ich tureckiej pomysłowości i zaradności. Należy również pamiętać że handel narodził się na Bliskim Wschodzie, co po części wyjaśnia skąd mamy tutaj tyle oddolnych przedsięwzięć gospodarczych. Są one często prowadzone nielegalnie, w szarej strefie. Choć służby tureckie doskonale zdają sobie z tego sprawę, to przymykają na to oko, gdyżwiedzą że często takie drobne uliczne usługi są jedynym źródłem utrzymania rodzin w Turcji. Podobnie jak w Polsce, tak i tutaj biurokracja jest bardzo skomplikowana, więc ludzie starają się jak tylko mogą zminimalizować negatywny wpływrestrykcji prawnych na własne życie. W przeciwnym razie jeśli chcieliby stosować się do przepisów, trwałoby to zapewne wiekami i być może nigdy nie dostaliby nawet zezwolenia, a tak to realia życia i pragmatyzm, weryfikują użyteczność urzędniczych decyzji.

Miłosz Balcerzak:Jak ocenia Pani nastroje społeczne i kierunek światopoglądowy w jakim zmierza tureckie społeczeństwo i państwo?

Sławomira Kozieniec: Ciężko jest jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Uważam że są one bardzo różne, co jest rzeczą naturalną w tak wieloskładnikowym społeczeństwie jakie istnieje w Turcji. Z jednej strony znajdziemy wiele osób, które pochwalić się mogą zawodowym powodzeniem, satysfakcjonującą pozycją społeczną, czy spełnionymi potrzebami życiowymi, a z drugiej strony mamy również i tych, którzy borykają się z wieloma problemami i chcieliby aby wiele uległo zmianie na lepsze. Odnośnie drugiej części pytania to być może Turcja, po ostatnich niepowodzeniach głębszej integracji z Unią Europejską, będzie zmierzała do zacieśnienia relacji z krajami ościennymi i innymi krajami islamskimi. Ciężko jest przewidywać jak się to w rzeczywistości potoczy, ale myślę że w każdym kraju i w każdej epoce sfera religijności jest czasem bardziej natężona i eksponowana, a kiedy indziej, schodzi na dalszy plan. Nie ulega wątpliwości, że Turcja stara się wieść wiodącą role w przywracaniu ładu i porządku w burzliwym regionie Bliskiego Wschodu, więc jesteśmy pozytywnej myśli co do jej przyszłości.

Miłosz Balcerzak: Dziękuje bardzo za rozmowę.

Sławomira Kozieniec: Dziękuje również.

Autor: Miłosz Balcerzak