Szanghajska Organizacja Współpracy nazywana azjatyckim NATO powstała na zrębach tzw. Szanghajskiej Piątki w 2001 roku, która była pierwszą organizacją po zimnej wojnie stworzoną bez udziału krajów z zachodniej hemisfery. Organizacja będąca sojuszem politycznym państw i początkowo skupiająca swoje cele wokół bezpieczeństwa i stabilności w Azji Centralnej, Północnej i Wschodniej z biegiem lat wyewoluowała do forum, na którym państwa członkowskie rozmawiają na temat światowej równowagi we współczesnych stosunkach międzynarodowych. SOW to także narzędzie zarówno Moskwy, jak i Pekinu do realizacji ich interesów w regionie Azji Środkowej, co może  tym samym wzajemnej konkurencji.

Geneza

W 1991 roku doszło do ostatecznego końca zimnej wojny, rozpadu Związku Radzieckiego i powstania nowych państw m.in. tych na terenie Azji Centralnej: Kazachstanu, Uzbekistanu, Turkmenistanu, Kirgistanu i Tadżykistanu. Po uznaniu ich w 1992 r. i nawiązywaniu z tymi postsowieckimi republikami stosunków dyplomatycznych przez Pekin, Rosji zagroziła utrata wpływów w państwach uważanych za ich tradycyjną strefę wpływów. Najważniejszą jednak kwestią jaką te państwa postawiły przed sobą w tamtym okresie było uregulowanie wzajemnych stosunków oraz zapewnienie bezpieczeństwa w regionie.

Z tego względu spotkaniu głów 5 państw stworzono w 1996 roku w Szanghaju tzw. Szanghajską Piątkę – organizację na którą składały się Chiny, Rosja, Kazachstan, Tadżykistan i Kirgistan. Na szczycie uzgodniono również pierwszy cel Piątki, którym była demarkacja granic i regulacja kwestii spornych terytoriów. Kolejne szczyty odbywały się co roku, a podczas nich zaproponowano dalsze cele organizacji, m.in.: zwiększenie wzajemnego zaufania, redukcja sił zbrojnych na wspólnych granicach, skupienie się na kwestiach tzw. potrójnego zła: terroryzmu, ekstremizmu i separatyzmu w świetle przestępczości zorganizowanej i fundamentalistycznych ruchów islamistycznych, które znalazły swoje miejsce nie tylko na Bliskim Wschodzie, ale również w Azji Centralnej. Na podstawie powyższych ustaleń, na szczycie w 2000 roku udzielono Chinom poparcia prowadzonej przez nie polityki ws. Xinjangu i Tajwanu, a Rosji ws. Czeczenii.

Główne założenia

Podczas kolejnego szczytu w Szanghaju w 2001 roku przyłączono do organizacji Uzbekistan, a samą Szanghajską Piątkę przekształcono na istniejącą do dziś Szanghajską Organizację Współpracy. 2002 rok przyniósł stworzenie "Karty Szanghajskiej Organizacji Współpracy", która reguluje funkcjonowanie organizacji i wyznacza jej najważniejsze cele:

1. wzmacnianie wzajemnego zaufania, stosunków dobrosąsiedzkich i przyjaźni między państwami członkowskimi;

2. współdziałanie w celu utrzymania w regionie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności;

3. rozwój efektywnej współpracy w obszarach handlu, polityki, gospodarki, kultury, nauki, edukacji, ochrony środowiska, transportu, itd.;

4. budowanie i promocja nowego politycznego i ekonomicznego porządku międzynarodowego, w oparciu o zasady demokracji i sprawiedliwości

(cyt. za: M. Sikora-Gaca, Szanghajska Organizacja Współpracy i jej wpływ na kształtowanie globalnego zarządzania, 2015)

Członkostwo

Kolejne lata przyniosły nie tylko zwiększenie zainteresowania państw azjatyckich SOW i tym samym kolejnych członków, ale również potwierdzenie dominującej pozycji Chin i Rosji w tej organizacji oraz wyznaczaniu kierunków jej działania. W 2017 roku do SOW dołączyły Indie i Pakistan, na przestrzeni lat obserwatorami zostały: Afganistan, Iran, Białoruś i Mongolia, a status kandydatami mają Bangladesz, Egipt oraz Syria. Partnerami w dialogu są natomiast Armenia, Azerbejdżan, Kambodża, Nepal, Sri Lanka i Turcja. W 2008 roku członkowie SOW wezwali do rozmów strony konfliktu w Osetii Południowej i Abchazji, jednak wbrew rosyjskim oczekiwaniom nie potępiono działalności Gruzji. Wpływ mogły mieć na to Chiny, które z pewnością nie chciały zbytnio polaryzować opinii publicznej i stawać po którejkolwiek ze stron otwartego konfliktu zbrojnego. Innym ważnym regionalnym celem jaki SOW przed sobą postawiła było wsparcie Afganistanu po wycofaniu się z jego terenów sił ISAF. W ramach tego, Afganistan zaproszono do stołu rozmów przyznając mu status obserwatora SOW.  Nie należy zapominać o tym, że Azja Centralna to region bogaty w surowce naturalne. Czyni ją to niezwykle strategicznym miejscem i niewątpliwie jest to jeden z najważniejszych czynników, dla którego Chiny tak mocno skupiają się na współpracy gospodarczej i politycznej w tym regionie.

Relacje chińsko – rosyjskie wewnątrz SOW

Analizując na przestrzeni lat kolejne szczyty SOW można zaobserwować zmianę sugerującą globalne, a przynajmniej rozciągające się na teren całej Azji aspiracje SOW, a w szczególności Chin i Rosji z wyraźnymi antyzachodnimi nastrojami. Podczas gdy początkowo członkowie SOW skupiali się wyłącznie na terenie Azji Środkowej, tak coraz częściej na forum państw odbywają się rozmowy na tematy światowego ładu, czy konkurencji ze Stanami Zjednoczonymi. To drugie było również jednym z powodów dla powołania Szanghajskiej Piątki, gdyż obawiano się, że po upadku ZSRR lukę po Sowietach wypełnią Amerykanie. Zagrażałoby to bezpośrednio interesom zarówno rosyjskim jak i chińskim. Tym samym SOW jest odpowiedzią na amerykański ekspansjonizm lat 90. XX w. i 2000. i próbą ochrony tego regionu od projekcji siły Waszyngtonu.

Zauważalna jest także różnica pomiędzy Chińską Republiką Ludową a Federacją Rosyjską, dotycząca sporu odnośnie narzędzi wykorzystywanych do realizacji postawionych przed SOW celów. Chiny tradycyjnie trzymają się sposobów gospodarczych i geoekonomicznych, co potwierdza chociażby założenie na przełomie 2015 i 2016 roku Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych, lub realizowana przez nich Inicjatywa Pasa i Szlaku. Rosja z kolei forsuje rozwiązania polityczno – militarne. Tak też sytuacja wygląda analizując politykę zagraniczną obu mocarstw względem państw Azji Centralnej. Rosja wykorzystuje głównie środki polityczne, często prowadząc wręcz politykę postimperialistyczną względem swoich byłych republik. Chiny dla odmiany przede wszystkim skupiają się na inwestycjach i wymianie gospodarczej, co wydaje się długookresowo lepszą strategią ze względu na kreowanie (przynajmniej w retoryce chińskiej) relacji win – win.

Podsumowując, Szanghajska Organizacja Współpracy wydaje się być skrojona pod dyktando chińsko – rosyjskie, gdzie dominujące kraje starają się pod płaszczykiem organizacji międzynarodowej realizować własne cele w ważnych dla nich strategicznie miejscach. Póki co nie wiemy, czy SOW się stanie prawdziwą konkurencją dla NATO, jednakże co raz większa ilość państw zmęczona przewodnictwem zachodu kierująca swój wzrok w stronę tej organizacji wydaje się potwierdzać ten trend. Przyszło nam żyć w niezwykle interesujących czasach, dlatego zachęcam do śledzenia bieżących wydarzeń ze świata – wiele z nich może być skowronkami zwiastującymi  zmieniającą się globalną równowagę sił.

Autor: Jarosław Walkowicz

Źródła:

1. Kozioł, Szanghajska Organizacja Współpracy jako element zarządzania regionalnego Federacji Rosyjskiej, 2018
2. Olędzki, Ewolucja Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SOW) jako przejaw regionalizmu i globalizmu. Streszczenie
3. Sikora-Gaca, Szanghajska Organizacja Współpracy i jej wpływ na kształtowanie globalnego zarządzania, 2015
4. Kaczmarski, The asymmetric partnership? Russia’s turn to China, 2016
5. Lubina, Melodia przeszłości czy nowe rozdanie? Szanghajska Organizacja Współpracy w relacjach rosyjsko-chińskich z perspektywy 2017 roku, 2017

Zapraszamy do zapoznania się z biuletynem Grupy Regionalnej Europy Środkowej i Wschodniej!

Zapraszamy do zapoznania się z przeglądem wydarzeń z regionu, przygotowanym przez Grupę Regionalną Europa Środkowa i Wschodnia.

***

SZWAJCARIA

Od 29 kwietnia do 10 maja miała miejsce w Genewie konferencja pt. Clean Planet, Healthy People: Sound Management of Chemicals and Waste. Spotkania, w których udział brało ponad 1 400 delegatów z ok. 180 krajów, zakończyły się 10 maja przyjęciem porozumienia ws. regulacji eksportu plastikowych odpadów.

TURCJA - UE

Proces negocjacyjny w sprawie przystąpienia Turcji do Unii Europejskiej formalnie rozpoczął się wraz ze złożeniem przez ten kraj oficjalnej aplikacji 14 kwietnia 1987 r. Jednak już wcześniej, w 1963 r., ówczesna Europejska Wspólnota Gospodarcza przyznała Turcji status członka stowarzyszonego. Relacje między Unią Europejską a Turcją pogorszyły się znacznie po nieudanym puczu wojskowym z 15 lipca 2016 r. Pociągnął on za sobą wiele aresztowań i zwolnień, przez co rząd Turcji został posądzony o łamanie praw człowieka. Wydawać się mogło, że rozmowy akcesyjne z UE zostaną już bezpowrotnie zahamowane.